Özet:

Kökleri çok eski tarihlere uzanan Türkçe, eski kıtalar üzerinde çok geniş coğrafyalara yayılmıştır. Bu coğrafyalara yayılım ve dilin doğasında bulunan canlı bir varlık olma vasfının Türkçenin çok çeşitli lehçe ve şivelere ayrılarak dallanmasının ana sebeplerini oluşturması, Türkologların, Türkçeyi tasnif ederken değişik ölçüler kullanmalarına neden olmuştur. Coğrafya, boy adları ve lehçe özelliklerine göre tasnif edilmeye çalışılan Türkçenin tasnifinde, lehçe özelliklerini kullanan Türkologların ses bilgisi çalışmaları sonucunda, İlk Türkçenin Doğu ve Batı kolları arasında iç ve son seste l-ş, r-z ve ön seste y-s/ş denklikleri tespit edilmiştir. Elbette yalnızca bu ses denklikleri bulunmamaktadır. Tarihî ve Çağdaş Türk Lehçeleri arasında -özellikle mekâna ve zamana bağlı- pek çok ses değişimleri ortaya çıkmış ve lehçeler arasındaki ses denkliklerini oluşturmuşlardır. Bu denklikler, Türkçenin uzun tarihî yolculuğunda uğradığı değişikliklere ışık tutarken; günümüzdeki durumunun anlaşılmasında ve gelecekteki şekillerinin tahmininde önemli bilgiler içermektedir. Bu çalışmada, Türk lehçelerinin tasnifinde kullanılmış olan ön ses y-’nin uğradığı değişiklikleri göstermek amaçlanmıştır. Bu değişmeler gösterilmeye çalışılırken belirlenen hedeflerden birincisi, İlk Türkçe devresinde kelimelerin ön sesinde aslî olarak “y-” ünsüzünün bulunup bulunmadığını ve Türkçenin yazılı devrinden önce “y-“ nin durumunu tespit etmek; ikincisi ise Türkçenin yazılı devrinde ön ses y-‘nin aldığı şekilleri göstermektir. Bu düşünceden hareketle bu çalışma, yalnızca ön ses y “y-“ ile sınırlandırılmış; iç ve son sesteki durumları çalışmaya dâhil edilmemiştir.

Anahtar Kelimeler: