Abstract:

Eski Türkçede yalın hâlde daha az ama genel kullanımda daha çok yarlıka- “(Tanrı) buyurmak; lütfetmek” kelimesinin yapısında karşımıza çıkan yarlıg “buyruk, emir, ferman” adının kökeni ve anlam alanı hakkında çok çeşitli görüşler ortaya konulmuştur. Bu görüşler çoklukla dört noktada yoğunlaşmaktadır. Bunlardan ilki yar- “kesmek, biçmek, ortadan ikiye bölmek” fiilinin zamanla mecazi bir anlam kazanarak “hüküm vermek” anlamını kazanmasıyla oluştuğu yönündeki görüştür. Bu görüş önce Doerfer tarafından ortaya atılmış daha sonra Ata tarafından yeniden ele alınarak değerlendirilmiştir. İkinci izah yarlıg’ı yansıma bir yar “bağırma, duyuru” kökünden getirir. +lıg ekiyle kelimenin “Tanrı’nın bağırması, seslenmesi; buyruğu” anlamını kazandığı savunulur. Üçüncü görüş Şinasi Tekin’e ait olup “salya, tükürük, sümük” demek olan yar adının ilahî bir boyut kazanarak Tanrı’nın buyruğu ve acımasını ifade etmesine dayanır. Son olarak Mustafa Öner kelimenin “yardım” anlamındaki yarı’dan ortaya çıktığını iddia eder. Bu dört farklı izah aslında ilahî bir nitelik taşıyan yarlıg’ın kökeni hakkındaki uyuşmazlığın boyutlarını göstermesi bakımından önemlidir. Makalede öncelikle yarlıg ve türevi olan yarlıka- kelimelerinin Türkçenin tarihî metinlerinde nasıl ve hangi anlamlarda kullanıldığı ortaya konulacaktır. Kelimelerin kökeni üzerine ortaya konulmuş görüşler verilerek yapılan tartışmalara değinilecektir. Bu yapılırken ilgili görüşler eleştiriye tabi tutulacaktır. Ardından yarlıg kelimesinin “hüküm, emir” anlamına gelen bir yar [Moğolca car] isminden +lıg ile türediği ve “hükümle teçhiz edilmiş olan yani hükmü olan, emir taşıyan, buyruk” anlamını kazandığı yönündeki görüşümüz ispatlanmaya çalışılacaktır.

Keywords: