Özet:

Anlatı biliminde süre kategorisi altında ilk araştırılması gereken kavram okuma zamanıdır. Gérard Genette (1980), okuma zamanı kavramının yerine ölçülebilir bir kavram olan anlatının hızı ve ritmi kavramını ortaya atmıştır. Hız (speed) bir eserin “zamansal boyutu ile uzamsal boyutu arasındaki ilişki (bir saniyede birkaç metre, birkaç metrede birkaç saniye gibi): anlatı hızı ise süre (saniye, dakika, saat, gün, ay ve yıllarla ölçülen öykü süresi) ile uzunluk (satırlar ve sayfalarla ölçülen metin uzunluğu) arasındaki ilişki vasıtasıyla tarif edilen” bir kavramdır. Bir metni okumak için gereken süre birçok dış etkene bağlı olduğu için bunun kesin olarak ölçülebilmesine imkân yoktur. Okuma süresi, okuyan kişinin okuma hızına, okuma hızı da o metnin içeriğine, kişinin anlama yetisine ve okuduğu ortama göre değişiklik gösterebilir. Öyküde geçen süre, yazarın niyetine bağlı olarak anlatıda eşit paylaşılmamış olabilir, başka bir deyişle her anlatıda mutlaka eşit olmayan zaman dilimleri (anisochrony) bulunur. Aytmatov, Atadan Kalgan Tuyak hikâyesini meydana getirirken, sadece öykü zamanı ve öyküleme zamanındaki zaman dilimlerini birbirinin içine geçirerek, karmaşık bir bütün hâlinde vermekle yetinmemiş, aynı zamanda ayrıntılı ritm uygulamalarını da gerçekleştirmiştir. Anlatı ritmini gerçekleştirmek için duraklama, sahne, özet, eksilti gibi yöntemlere başvurmuş, anlatı ritmini istediği yerde yavaşlatarak, istediği yerde de hızlandırarak anlatmıştır. Buna göre, Genette’in (1980: 88) belirttiği gibi, bir anlatı zaman sapmalarısız (anachrony) kurulabilir, ama eşit olmayan zaman dilimlerisiz (anisochrony) asla mümkün değildir.

Anahtar Kelimeler: