Özet:

İlim, “bilmek” anlamına gelen Arapça ‘alime fiilinden türemiş bir mastardır. Sözlüklerde “bilgi, bilme, biliş, vukûf, ma’lûmât, haber” ve “bir şeyi hakikî şekliyle idrak etmek” olarak tanımlanmıştır. Günümüzde genellikle bilim yerine kullanılmaktadır. Zıttı cehl veya cehâlet’tir. İlim, Klâsik Türk şiirinde ise, genellikle “bilgi” ve “bilim” anlamlarında kullanılmıştır. Klâsik edebiyatın kaside, gazel ve mesnevi vadisinde önemli isimlerinden biri olan Zâtî (öl. 953/1546) Balıkesirlidir. Şairin asıl adı Bahşı veya Satılmış olup, bunun kısaltılmışı olan Satı ilhamıyla Zâtî’yi kendisine mahlas olarak seçmiştir. Yine bir rivâyet olmakla birlikte kaynaklarda, ebced hesabıyla doğum tarihi olan 876’yı verdiği için, asıl adının İvaz olduğu da kaydedilmiştir. İlk işi baba mesleği olan çizmeciliktir. Düzenli bir tahsil görmemiş olan Zâtî, hayatını şiir yazarak ve remilcilik yaparak kazanmıştır. İstanbul’da Bâyezid Câmii avlusunda açtığı remilci dükkânı Bâki, Yahya Bey ve Fazlî gibi genç şairlerin uğrak yeri olmuş, devrinin birçok şairine hocalık etmiştir. Bu bildiride, ilk iki cildi Ali Nihad Tarlan tarafından, üçüncü cildi ise Mehmed Çavuşoğlu ve Mehmet Ali Tanyeri tarafından hazırlanan ve toplam 1825 gazelden oluşan Zâtî Divanı Gazeller Kısmı’nın taranmasından elde edilmiş olan beyitlerden yola çıkarak; şairin şiirlerine, dönemin hakikî ve bâtıl ilimlerinin yansıması ve katkısı incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler: