Özet:

Söz ve mana sanatlarının örneklerle açıklandığı belâgat kitapları bazı sanatların farklı isim ve tasniflerle verilebildiği kitaplardır. Osmanlı sahasında Tanzimata kadar medreselerde klasik biçimde okutulan belâgat konuları Tanzimattan sonra mekteplerde Batılı usule göre de verilmeye başlanmış, ders notları da kitaba dönüştürülmüştür. Bu kitaplar medreselerde okutulan Arapça belagat kitaplarına dayanmakla beraber şekil ve muhtevaca farklı olabilmiştir. Kaynak olarak genellikle Sirâcuddîn-i Sekkâkî’nin Miftâhu’l-Ulûm’u ile bunun şerh veya özetlerine dayanan bu kitaplarda yeni sanatlara da yer verilmiştir. Belâgat kitaplarında açıklanan mana sanatlarından birisi de tecrîd olup kitapların çoğunda bugünkü tecrîd tarifine göre farklı biçimde geçmektedir. Bu sanat iki türlü tarif edilmiş olup ya mübâlağa amacıyla bir vasfa sahip bir şeyden tam o varlık gibi bir varlığın tasavvur edilmesi; ya da insanın kendi şahsını kastederek muhatap sözünü kullanmasıdır. Günümüzde, bir şairin kendisini ayrı bir kişi yerine koyarak ona hitap etmesi olarak açıklanan tecrîd, Arapça temel belâgat kitaplarıyla Osmanlı belâgat kitaplarının çoğunda birinci tarifi ile öne çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler: