Özet:

Osmanlı toplumunda 18. yüzyılın sonunda başlayan modernleşme hareketleri, toplumsal yapının evrensel insanlık değerleri doğrultusunda değişimini amaçlamaktadır. Gerçekte bir toplumun uygarlaşmayı amaçlaması ve başka toplumlardan uygarlık değerlerini alması son derece olağan ve gerekli bir eğilimdir. İnsanlık tarihinde ateşin kullanılmasından, semavi dinlere kadar bütün uygarlık değerleri çeşitli uygarlıkların kendi aralarındaki kültürleşme süreçlerinin bir ürünüdür. Olağandışı nitelik taşıyan asıl eğilim başka toplumlardan yüksek uygarlık değerlerini almak değil, uygarlığı dinsel sınırlar içine sıkıştırmak ve başka coğrafyalardan uygarlık almaya kapıları kapatmaktır. Osmanlı toplumunda 1908 meşrutiyet devrimi, Türk modernleşmesinin yeni bir aşamaya geçişini temsil etmektedir. Örneğin parlamenter yönetimin kurumsallaşması, geleneksel-dinsel yapının yönetim ve toplumsal yaşamın diğer alanlarından uzaklaştırılması, düşünce-yayın ve örgütlenme özgürlüğünün geliştirilmesi, bilim ve fen okullarının açılması, kadınların eğitime ve mesleki yapıya katılması gibi 18. yüzyıl Aydınlanma düşüncesini oluşturan çağdaş uygarlık değerlerinin Türkiye’ye aktarılması 1908 devriminin bir ürünüdür. Tartışmamızın ikinci konusu, Batı’dan uygarlık aktarımının Türkiye’nin toplumsal yapısına nasıl etkiler yapmış olduğudur. 1908 devrimi, geçimini emek yoluyla kazanan geniş toplum kesimlerinin yaşam koşullarında olumlu bir değişim yaratmamıştır. Üstelik tarihsel arşivler tarandığında toprağa bağımlı köylülerin ve yeni oluşan işçi sınıfının ekonomik koşullarının bu dönemde daha da kötüye gittiği sonucuna ulaşılabilir. Benzer saptamalar siyasal açıdan da geçerlidir. 1908 devrimi demokrasi alanında güçlü adımlar atmasına karşın, Osmanlı toplum yapısının çoğunluğunu oluşturan emek yoluyla geçinen kesimlerinin yönetime katılması da söz konusu değildir. Toplumsal yapının yüzde 80’i mebuslar meclisinde temsil edilmediği gibi, bu dönem devrimcilerinin geniş toplum kesimlerini yönetime katma çabasından da söz edilemez. Bu bildirinin amacı, yukarıda saydığımız hipotezlerimiz doğrultusunda arşiv bilgilerine ulaşmak ve onları karşılaştırmaktır.

Anahtar Kelimeler: