Özet:

İslam Kültüründe, bir kelimenin, cümlenin, mısra veya bir beytin taşıdığı harflerin ebced hesabındaki sayısal karşılığından yararlanarak önem verilen bir olayın tarihini gösterme sanatına “tarih düşürme sanatı” denir. Bu sanat, şâirlerin elinde edebi bir nitelik kazanırken tarihlendirmeye dayalı olduğundan tarihe tanıklık da eden bir sanattır. Birçok tarihi olay, mimari eser, doğum ve ölüm şâirlerin kaleminden çıkan tarihler aracılığıyla geleceğe aktarılır. Zira tarih, toplumların başından geçenleri, felaketleri, savaşları, barışları insan eylemlerini konu edindiğinden edebiyat ile daha sıkı bir ilişkiler içinde olması kaçınılmazdır. Tarih bize doğrudan kronikler sunarken edebiyat, onun pek çok karanlık noktasını bir müellifin gözünden aydınlatır. Bir tarih kıtasından, mersiyeden veya kasideden hareketle dönemin tarihini tespit etmek, o döneme ait yaşam tarzının, olayların, sosyal çalkantıların değerlendirilmesinde edebiyat birinci derecede önem taşır. Bu çalışmamızda Diyarbakırlı şâir Lebîb Efendi’nin Divânı’nda yer alan bazı tarih düşürmelerden hareketle 18. yüzyıldaki bazı Diyarbakır valileri zamanında Diyarbakır vilayeti sınırları içinde yapılan imar çalışmalar, meydana gelen iki isyan ve bunların dışında Baba Süleyman Paşa isyanı, Bânûkî (Panukî) Aşireti ile Yezidî taifesinin cezalandırılması hakkında bilgi vermeye çalışacağız.

Anahtar Kelimeler: