Abstract:

Ali Şîr Nevâî, Klâsik Çağatay Edebiyatının teşekkülünde önemli bir yere sahiptir. O, divan, tarih, tezkire, dil, aruz, mesnevi gibi çeşitli tür ve konularda birçok eser vermiştir. Farsçanın resmî dil olarak hüküm sürdüğü yıllarda Türkçe ile de yüksek bir edebiyat ortaya koyulabileceğini bizzat eserleriyle ispat etmiştir. Ali Şîr Nevâî’yi daha da iyi anlamak ve çalışmak adına birçok alanda ortaya koyduğu eserlerini her alanda çalışmamız gerekmektedir. O eserlerden biri de “Bedayi?u’l-vasa? divanıdır. Bedayi?u’l-vasa?, Nevâî’nin yaşamının sonlarında yazdığı dibacede divanlarını düzenlerken gözettiği ilkeleri anlatmıştır. O’nun şairlikte ustalığa eriştiğini yansıtan şiirlerini toplamış olduğu bir eser olmasıyla da önem arz etmektedir. Bu çalışmada Bedayi?u’l-vasa? divanındaki, Türkçenin temel söz varlıklarından olan, ikilemeleri ele alınmıştır. İkilemeler anlatım gücünü arttırmak ve pekiştirmek, kavramları daha güçlü kılmak ve kavramları zenginleştirmek, akılda kalıcılığını güçlendirmek amacıyla, aynı sözcüğün tekrar edilmesi ya da anlamları birbirine yakın veya karşıt seslerin yan yana kullanılması olarak açıklanabilir. Türkçede ikilemeler, şiire ya da düzyazıya anlam katan, ahenk ve güzelliği arttıran bir unsur olarak pek de üzerinde durmadığımız, Arapça ve Farsçanın etkisinin görüldüğü dönemlerde, bu dillerdeki kullanımının az olmasından dolayı oldukça uzaklaştığımız ve aslında Türk dilinin bilinen tarihinden itibaren de hiç bırakmadığımız bir anlatım yoludur. Bu bağlamda da Ali Şîr Nevâî’nin etkisi ve Türkçeye yaptığı katkılar bu alanda da oldukça önemlidir. Ali Şîr Nevâî’nin Bedayi’ul-Vasat adlı eserinde tespit ettiğimiz ikilemeleri etimolojik açıdan Türkçe, Farsça ve Arapça olarak sınıflandırarak kaçar kez geçtiğini hem örnekleriyle hem de tablo halinde verilmiştir. Sınıflandırmalar “Sözcük Türü Bakımından İkilemeler”, “Yapı ve Kuruluş Bakımından İkilemeler”, “Farsça Kurallara Göre Yapılmış İkilemeler” ve “Beyit İçerisinde Birden Fazla İkileme” başlıkları altında yapılmıştır. Sınıflandırmanın sonunda da çalışmamız bir tablo halinde somutlaştırılmıştır.

Keywords: