Özet:

Türkçede nihai fiil olarak kabul edilen çekimli fiil; kök veya gövdeden oluşan fiil tabanı, şekil ve zaman unsuru ile kişi unsurundan oluşur. Kişi unsuru, fiil çekiminde şekil ve zaman eklerinden sonra gelerek fiilin bildirdiği kılış, oluş veya durumun kim tarafından gerçekleştirildiğini gösterir. Fiil tabanlarında soyut olarak ifade edilen kılış, oluş veya durumu somut hale getiren kişi unsuru, Türkçenin tarihî yazı dillerinde yapı bakımından kelimeyle ve eklerle olmak üzere iki farklı şekilde ifade edilir. Tür bakımından ise kişi zamirleri, iyelik ekleri, zamir kökenli kişi ekleri, iyelik kökenli kişi ekleri ve emir ekleri olmak üzere beş farklı şekilde ifade edilir. Fakat sayıları ve türleri yazı dilinden yazı diline göre farklılık gösterir. Bu çalışmada Türkçenin tarihi yazı dilleri olan Köktürk Türkçesi, Eski Uygur Türkçesi, Karahanlı Türkçesi, Harezm Türkçesi, Kıpçak Türkçesi, Çağatay Türkçesi ve Eski Anadolu Türkçesi’nde fiil çekiminde kişi unsuru konu alınmıştır. Her yazı dilinde kullanılan kişi unsuru türlerine göre ele alınarak ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir. Bu kapsamda öncelikle söz konusu yazı dillerinde fiil çekiminde kullanılan kişi unsurları türlerine ayrılarak teklik ve çokluk kişiler için kullanılan şekilleri verilmiş, varsa geçirdikleri şekli değişiklikler ve kişi unsuru olarak kullanıldıkları basit ve birleşik çekimler belirtilmiştir. Daha sonra bu kişi unsurları tarihî metinlerden alınan örneklerle açıklanarak bunların Türkçenin ses uyumlarına göre durumları hakkında bilgi verilmiştir. Böylece Türkçenin tarihî yazı dillerinde fiil çekiminde kullanılan kişi unsuru bütün yönleriyle tanıtılmıştır.

Anahtar Kelimeler: