Özet:

Zaman ve kip kavramları Türk dilbiliminde geleneksel dilbilgisi çerçevesinde çok tartışılmaktadır. Bu kavramlar örneğin Alman ve İngiliz dilbilimi ile ilgilenenler tarafından pek karıştırılmamaktadır, oysa birçok Türkoloji uzmanı tarafından bu kavramalar birbiri yerine kullanılmakta ve dilbilgisel açıdan mümkün olmayan "zaman kipi" vb. tutarsız ifadeler kullanılmaktadır. Oysa "zaman kipi" diye bir şey olamaz. Zaman, bir eylemin, bir oluşun ya da bir durumun geçmişte ya da şimdi cereyan ettiği süreyi, içinde bulunduğu zaman dilimini yahut da gelecekte devam edeceği süreyi anlatan bir dilbilgisi kategorisidir. Oysa kip eyleme, oluşa, duruma yükleme dayalı bir bakış açısı gösterir, bunların hangi tarzda gerçekleştiğini, zorunluluk mu, gereklilik mi, istek mi, izin mi içerdiğini anlatır. Türkçede kipler bildirme kipleri ve tasarlama kipleri şeklinde ikiye ayrılırken batı dillerinde üçe ayrılır. Türkçedeki tasarlama kiplerinde yer alan gereklilik, istek, dilek-koşul ve emir biçimleri örneğin Almancada farklı sınıflalara ayrılmaktadır. Emir kipi ayrı bir kip olarak görülmekte; gereklilik, istek ve dilek-koşul ise ya tarz eylemleriyle veya Konjunktv I (Türkçenin duyulan-öğrenilen geçmiş zamanına denk sayılabilecek dolaylı anlatım) ya da Konjunktv II (istek, dilek, koşul kipi) gibi dilbilgisel biçimlerle dile getirilmektedir. Ayrıca kip ve kip(sel)lik kavramlarının da karıştırılmaması gerekmektedir. Her dilde belli sayıda kip vardır ve kipin anlamları önceden belirlenmiştir. Oysa kuramsal açıdan kipliklerin sayısı sınırsızdır ve Türkçede şu kadar, Almancada bu kadar kiplik vardır demek mümkün değildir.

Anahtar Kelimeler: