Özet:

Devrik tümce, sözdizimsel düzlemde, tümcedeki öğelerin yüklem-art konuma taşınması olarak tanımlanabilir. Ancak, bu tanımlama yalnızca biçimsel bir işlemi aktarmaktadır. Devrik tümceyi dilin bütün düzlemlerinde, yalnızca biçimsel olarak değil işlevsel olarak da açıklamak gerekmektedir. Sözgelimi, konuşucu hangi bağlamda neden devrik tümce kullanma ihtiyacı hissediyor, konuşucunun iletişimsel hedefleri açısından devrik tümcenin işlevleri nelerdir, gibi soruların yanıtını aramak gerekmektedir. Bu doğrultuda çalışmanın araştırma soruları şunlar olmuştur: (i) Devrik tümce, dil konuşucularının sezgisel dilbilgisinde bulunan temel tümce diziliminin neresindedir; yani, Türkçedeki belirtisiz (unmarked) sözcük sırası (word order) gerçekten Özne + Nesne + Yüklem biçiminde midir; (ii) devrik tümce ile kullanıcı, biçimsel veya anlamsal hangi işlevleri aktarmayı amaçlamaktadır; (iii) devrik tümce ile aktarılan önermelerde bilgi nasıl paketlenmektedir? Ancak, bu çalışmada temel amaç, bütün bu soruların genellenebilir bir yanıtını bulmaktan çok olası yanıtlar üzerinden örnek çözümleme yöntemlerine ulaşmak olacaktır. Devrik tümcenin işlevleriyle ilişkili psikolojik ve sezgisel arka plana ulaşmak için dilin dinleme, konuşma ve yazma düzlemlerine yönelik üç test uygulanmıştır. Ardından bu testlerin sonuçlarından oluşan veri üzerinde çözümlemeler yapılmış, ortaya çıkan bulgular hakkında çeşitli açıklamalarda bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler: