Özet:

Edatlar, tek başlarına bir anlamı olmayan fakat isim soylu kelimelerden sonra gelip oluşturdukları kelime grupları ile cümledeki başka kelime veya kelime grupları arasında türlü anlam bağı kuran, görevli birimlerdir. Enklitik yapılar ise yer aldıkları kelime gruplarında vurgusuz olarak kendisinden önceki kelime ile birleşip bir vurgu birlikteliği meydana getiren unsurlardır. Bu makalede Türk dilinin tarihî ve çağdaş kollarında benzetme ilgisi kurmak için sıkça kullanılmış ve kullanılmakta olan enklitik bir edat, teg’in hem tarihî hem de çağdaş Türk lehçelerindeki kullanımları da göz önünde bulundurularak, Yakînî’nin “Ok Yaynın?g Münâzarası”nda tespit edilen tanıklar ışığında Çağataycadaki varyasyonları ve bunların yazıya yansımaları değerlendirilmiştir. Yakînî’nin eserindeki tanıklar, söz konusu edatın Harezm Türkçesi ve Klasik Öncesi Çağatayca metinlerindeki benzer ses gelişimi göstermiş biçimleri ile kullanım sıklıkları bakımından da karşılaştırmalı olarak ele alınmıştır. Teg edatının ilk ve son ses ünsüzlerindeki muhtelif ses değişmeleri (deg/dek/deg/dek/dik, dey/day/dıy/diy vb.), araştırmacılar tarafından, genellikle, kullanım sıklığına dayalı bir gelişme olarak açıklanmıştır. Bu çalışma sonucunda, teg edatının enklitik özelliğinden kaynaklanan varyasyonların bilhassa Yakînî’nin eserinde ses uyumlarına bağlı olarak sistemli bir kullanıma sahip olduğu tespit edilmiştir. Bu araştırmada, ekleşmiş biçimleriyle Çağdaş Türk lehçelerinde sıkça kullanılan teg edatının Harezm Türkçesi ve Klasik Öncesi Çağataycadaki kullanımından yola çıkarak konuşma dilinin yazı dili üzerindeki etkisi de değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler: