Abstract:

Modern Türk edebiyatı metinlerinde, “eski”nin zamansal ve mekânsal sınırlamaları aşılarak kültürel bellek mekânları metinsel arketip niteliğinde kullanılır. Geleneğin aşılacak değil, kaynak olarak kullanılacak bir birikim şeklinde algılanması gerektiğinin göstergesi olan bu metinlerde özellikle içerik ödünçlemesi yapılarak Doğu ve Batı edebiyatlarının evrensel izlekleri metinlerarası yöntemlerle yeniden yazılır. Hafızanın ayak seslerinin tüm anlatı boyunca varlığını sürdürdüğü Orhan Pamuk’un Kara Kitap adlı romanı da gelenek-modernizm buluşmasında varlık bulan postmodern bir yeni’den yazma/ yeni’den yaratma çabasının sonucudur. Eserde eski imgeler (Hüsn ü Aşk, Mantıku’t- Tayr, Mevlana-Şems aşkı) ile yeni metin arasında bir sürerlilik ve bütünlük oluştuğu görülür. Kara Kitap’ın arka planında Şeyh Galip’in Hüsn ü Aşk, Attar’ın Mantıku’t-Tayr adlı mesnevileri ve Mevlana-Şems imgeleri ile aktarılan kendi-öteki bütünleşmeleri yer alır. Bu üç metin de metaforik bir arayış yolculuğunun hikâyesini yansıtırlar. Tasavvufi düşünceye göre “arayış” kendi varoluş hakikatine (insan-ı kâmil) ulaşmak isteyen insanın içsel yolculuğu (seyr ü sülûk) dur. Söz konusu arayışı motive eden güç ise “aşk”tır. Bu bağlamda üst anlatı (tasavvuf) ile gönderge metinler (Hüsn ü Aşk; Mantıku’t-Tayr; Mevlana-Şems aşkı) ve ana metnin (Kara Kitap), sabit ve değişmez bir doğası olmayan bireye ait hiç bitmeyen değerleri aktaran yaratım deneyimleridir. Bu çalışma, geçmişin, ‘şimdi’nin, belleğin ve bireysel özdeşliğin devamlılığına olanak tanıyan bu metinlerin gelenek-içi parametrelerin kuramsal ve yöntemsel kullanımları bağlamında metinlerarası incelenmesinden oluşmaktadır. Bireye ve topluma ait değerler dizgesinin irdelendiği; söylemsel izlekler ve tinsel bağıntıda buluştuğu anlatılarda, öz’e/ kendine dönüşün beşerî aşktan ilahî aşka ulaşma bağlamındaki yansımaları da tahlil edilmektedir.

Keywords: