Özet:

“ayrıl-, devril-…” gibi –İl ekiyle türemiş ve orta hece ünlüleri düşürülerek kullanılmakta olan 9 fiil, hem “dönüşlü çatılı fiil” hem “edilgen çatılı fiil” özelliği göstermektedir. Bunlar, yüklem oldukları bazı cümlelerde “dönüşlü anlamı”, bazı cümlelerde “edilgen anlamı” taşıyabilmektedir. İlgili kurumların yayınladıkları Türkçe sözlüklerde ve yazım kılavuzlarında, bu fiillerin orta hece ünlüsü düşürülmemiş olan “ayırıl-, deviril-…“ biçimleri yer almamıştır. Söz konusu yayınlarda; ses yapısı bunlara benzeyen fakat orta hece ünlüleri düşürülmeden kullanılan “geçiril-, kemiril-, sömürül-…” gibi fiillerinse, orta hece ünlüsü düşürülmüş biçimleri yoktur. Orta hece ünlüsü düşürülmemiş bu fiillerin sayısı 46’dır. Sözlüklerdeki anlam açıklamalarından, bunların tümünün edilgen çatılı oldukları ve yalnız bu anlamda kullanıldıkları anlaşılmaktadır. Belirttiğimiz orta hece ünlüsü düşürülmüş 9 fiilin, hangi kullanımında “edilgen fiil”, hangi kullanımında “dönüşlü fiil” sayılacağı; cümlenin kurucusuyla okuyucusunun – dinleyicisinin anlama yeteneğine kalmakta ve bu konuda karışıklıklar – kararsızlıklar ortaya çıkmaktadır. Bu karışıklık ve kararsızlıkların oluşmaması için; tıpkı öbür dizelgedeki 46 fiil gibi, söz konusu 9 fiilin de orta hece ünlüleri düşmemiş biçimleri Türkçe sözlüklere, yazım kılavuzlarına alınmalı ve sözlüklerdeki anlamları “edilgen çatılı fiil”e uygun biçimde açıklanmalıdır. Bunların orta hece ünlüsü düşmüş biçimleri de korunmalı, ancak anlamları “dönüşlü çatılı” sayılabilecek biçimde açıklanmalıdır.

Anahtar Kelimeler: