Özet:

Temel ve işlevsel bir organ olması nedeniyle el ve el parmakları toplumlarca önemsenmiş, el parmakları türlü toplumlarda sayı ve kavram öğretmede önemli bir öge olarak görülmüştür. Tüm bu durumlar nedeniyle el parmakları önemsenmiş, kimi zaman aynı kimi zaman farklı bakış açılarıyla bu parmaklara farklı adlar verilmiştir. Uygurcada kiçig erŋek olarak adlandırılan “serçe parmak”, Divanü Lugati’t-Türk ile Türk dilinin sonraki dönem ve sahalarında çoğunlukla çıçalak ve türevleriyle karşılanmıştır. Serçe parmağın adlandırılmasında, seslik, biçimlik ve söz varlığı özellikleri açısından pek çok ortaklığı barındıran Uygurca ve Karahanlı Türkçesi metinlerinde iki ayrı sözün kullanılması dikkat çekicidir. Kiçig erŋek kullanımı Uygurcadan sonra ise kullanımdan düşerek yerini büyük oranda çıçalak sözüne bırakmıştır. Kavram yalnızca Türkiye Türkçesinde serçe parmak yapısıyla adlandırılmıştır. Bu parmak, 15. ve 16. yy. Anadolu sahasına ait kimi metinlerde sırça barmak biçiminde de adlandırılmıştır. Ayrıca Türkiye Türkçesi ağızlarında da serçe parmağı karşılayan cıddik parmak, cırt barmaḫ, cırtlık parmak, cici bānak, çeçele barmaḫ, çıta parmak, çiçe, çite parmak, çıtık parmak, çili parmak, çinçe parmak, dilce parmak vb. çok sayıda söz kullanılmaktadır. Bu çalışmada, köken bilgisi açısından değerlendirilmeksizin, genel olarak Türkçede “parmak” anlamında kullanılan erŋek ve barmak (parmak) sözleri ve bu sözlerin birbirleriyle ilişkisi, Türkçede parmakların adları ve bu adların verilmesindeki etkenlere tarihî bakış açısıyla değinilmekle birlikte temel olarak Türkiye Türkçesindeki serçe parmak ve Türkiye Türkçesi ağızlarındaki farklı kullanımlardan yola çıkılarak bu adlandırmanın olası nedenleri sorgulanacaktır.

Anahtar Kelimeler: