Özet:

Bütün dillerde söyleyişe çekicilik kazandırmak için deyim olarak nitelendirilen söz öbekleri kullanılır. Deyimler genellikle gerçek anlamı dışında kullanılarak, bir kavramı, bir durumu anlatmak üzere, çoğunlukla birden fazla kelimeden kurulan kalıplaşmış söz öbekleridir. Dilde anlatımı etkili kılmanın yollarından biri de aktarma olayı içerisinde yer alan benzetmelere başvurmaktır. Benzetme, niteliği anlatılmak istenen nesnenin veya varlığın bir başka nesneye ya da varlığa dayanılarak onunla benzerliği ortaya konarak anlatılmasıdır. Bu eğilim dilimizde daha çok benzetme edatı diye adlandırılan gibi edatıyla, edat grubu niteliğinde, gerçekleştirilir. duvar gibi: Sağır, fitil gibi: Çok sarhoş, peri gibi: Çok güzel, kıyamet gibi: Pek çok, ay parçası gibi: Güzel kız, çocuk, gâvur ölüsü gibi: Çok ağır, hantal, kör değneğini beller gibi: Hep aynı işi yapmak. vb. örneklerde olduğu gibi. Söz konusu kelime grupları fiillerle birlikte kullanıldığında (isim-fiil grubu kalıbında) deyim niteliği kazandığı açıktır. Kedi ciğere bakar gibi bak-: İmrenerek bakmak, arpacı kumrusu gibi düşün-: Ne yapacağını bilmeyerek derin derin düşünmek, pişmiş kelle gibi sırıt-: Dişlerini göstererek yersiz ve aptalca gülmek. vb. örneklerde olduğu gibi. Bu yazıda Türk dilinde yaygın olarak kullanılagelen gibi edatıyla kurulan kalıplaşmış söz öbeklerinin işleyişi üzerinde durulacaktır. Çalışmamızın esas konusunu dilimizde fiilsiz kullanılan gibi edatlı kalıplaşmış kelime grupları teşkil ettiğinden bu yapılar için TDK Türkçe Sözlük taranarak söz konusu gruplar çıkarılacak; bunlar anlam ilişkileri, kalıplaşma dereceleri, yapıları vb. bakımından incelenmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler: