Abstract:

17. yüzyılda yazılmış olan Evliya Çelebi Seyahatnamesi, sadece Osmanlı topraklarında değil bütün bölgede yaşayan halklar, kültürler, diller, lehçeler üzerine bilgiler sunan en zengin hazinedir. İçeriğinin zenginliğinden dolayı da pek çok alanda titiz araştırmalara konu olmuştur. Evliya Çelebi tarihçilerin, dilcilerin, etnologların, sosyologların vs. en önemli kaynağı olsa da kendisi ne dilbilimcidir, ne tarihçidir ne etnologdur ne de sosyologdur. Evliya Çelebi’nin anlattığı diller, lehçeler ve ağızlar farklı farklı araştırmacılar tarafından incelenmiştir. Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesinde, o dönemindeki edebî Türkçe, birçok yabancı dil, Türk dilinin bazı lehçeleri ve ağızları üzerine çok önemli bilgiler bulunmaktadır. Hatta Seyahatname’de tanıtılan dillerden bazıları hakkındaki mevcut en eski bilgilerimiz Evliya Çelebi’nin orada bahsettiklerine dayanmaktadır. Bunların yanı sıra, Osmanlı Devletinde yaşayan iki dilli halkların Türkçeleri hakkında sunduğu veriler ise başka kaynaklarda ulaşılamayacak zenginliktedir. Seyahatname’de, iki dilliler doğal olarak edebî Türkçe ile konuşturulmuştur. Ancak, bu hacimli eserde iki dillilerin azımsanamayacak ölçüde edebî dil dışındaki konuşma örnekleri de vardır. Bu makalede önce Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesinde bulduğumuz yukarıdaki dil tipleri hakkında kısaca bilgi verilmiştir. Daha sonra, eserin muhtelif yerlerinde iki dillilerin Evliya Çelebi tarafından nakledildiği şekliyle Türkçe konuşmaları, cümleleri incelenmiştir. Seyahatname’de sunulan şekilleriyle, iki dillilerin ne zaman edebî Türkçe, ne zaman veya hangi şartlarda özel bir ağız ile konuşturuldukları anlaşılmaya çalışılmıştır. Sonuç bölümünde ise iki dillilerin Türkçe konuşma tarzları sınıflandırılarak gösterilmiştir.

Keywords: