Özet:

Türkiye'de 1930’lu yıllara kadar kişilerin öz adlarının yanında hacı, hafız, hoca, molla, hanım, paşa gibi dini, ailevi unsurların kullanımı askere alma, nüfus ve tapu işlemleri gibi alanlarda oldukça karmaşa yaratmakta idi. Hem bu karmaşayı önlemek hem de bireylerin sosyal yaşantıda var olmasını kolaylaştırmak amacıyla 1932 yılında kabul edilen Soyadı Kanunu ile hayatımıza giren soyadları; gramatik açıdan da Türkçenin türetme gücünü ve mana zenginliğini gözler önüne seren son derece önemli bir mevzudur. Diyebiliriz ki; soyadları, binlerce kelimeyi içine alan ve pek çok dil olayını içinde barındıran, anlam dünyası itibariyle de oldukça zengin olan dil parçacıklarıdır. Söz konusu çalışmada, Mardin'de kullanılan soyadlarının yapı, köken ve anlam bakımından tahlili yapılmaya çalışılmıştır. Soyadları, köken bakımından tek kelimeden oluşan soyadları ve birden fazla kelimeden oluşan soyadları şeklinde değerlendirilip birden çok kelimeden oluşan soyadlarının yapısındaki her kelime kökenlerine göre ayrı ayrı tespit edilmiş; bununla birlikte soyadları, kök ve eklerinin kökenleri (bilhassa türemiş yapılı soyadları) açısından da ayrı bir başlık altında değerlendirilmiştir. Soyadları yapısal olarak basit, türemiş ve birleşik gruplara ayrılmış; birleşik yapılı soyadları birleşme şekillerine göre alt başlıklarda incelenmiştir. Son olarak soyadları, anlam özelliklerine göre –sözlüksel anlamları göz önünde bulundurularak- sınıflandırılmıştır. Anlam bakımından yapılan tasnif oluşturulurken başka tasniflerden ziyade soyadlarının anlam dünyası baz alınmıştır. Ayrıca kaynakçadan sonra Mardin’de kullanılan soyadları listesine yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler: