Özet:

Günümüzde şehir ve şehircilik meselesine yönelik araştırmalarda Osmanlı şehrine ait çalışmalar literatürde bir tür eksiklik oluşturmaktadır. Bu makale Osmanlı şehrinin okunmasında ve doğru yorumlanmasında bir kaynak niteliği taşıyan vakfiyeler üzerine odaklanmaktadır Bir arşiv kaynağı olarak vakfiyelerin, etraflı bir çalışma ve değerlendirme sonucunda, döneminin şehir, mekân ve insan ilişkisine dair kıymetli verileri sunduğu ifade edilmelidir. Osmanlı medeniyetinin İstanbul’da 16. yüzyıl ortasından ve 18. yüzyıl başına tarihlenen evresinde inşa edilen ve sürdürülen külliye vakfiyeleri seçkisi ile konu açıklanmaya çalışılmaktadır. Türkiye arşivlerinin zengin kayıtları arasında, bugüne değin vakıfların işleyişi ve kurallar silsilesi olarak değerlendirilen vakfiyeler; aslında alternatif bir okuma ile, vâkıfın (vakfı kuran ve kuralları belirleyen kişi); sadakâ-i câriye olarak verdiği mülkün, nasıl ve ne şekilde işleyeceğine; kime, ne yollarla hizmet edeceğine ve varlığı devam ettiği sürece burada hizmet verecek olanlarla, hizmeti alacak kişiler arasındaki ilişkilerin düzen ve istikâmetinde karar mercii olması açısından, vakfiyelerin arkasındaki insanı ve bu insanı teşekkül eden şartların görülmesini sağlayacak önemli derecede vesikalardır. Vakfın ortaya çıkış amacı, hayır ve sorumluluk duygusundan kaynaklanmaktadır. Bu duygunun temelinde dolaylı olarak bir medeniyet ve kültür tasavvurunun ulaşabildiğimiz verileri vardır. İnsanı inşa ederek bir şehir meydana getirmek ve bu iki varlığı birbirine bağlayarak devamlılığını sağlamak, kuvvetli bir inancın mekâna tesir etmesini beraberinde getirmektedir. Makalenin ilk bölümünde Osmanlı Devleti’nin kayıt tutma ve arşiv gelenekleri hakkında genel bir değerlendirilmeye gidilmiştir. İkinci bölümde ise, vakıflar ve vakfiyeler hakkında bilgiler verilerek, vakfiyelerin sistem ve dil özellikleri üzerinde durulmuştur. Son bölümde, İstanbul içinde yer alan dört mekân; Yeni Camii, Emetullah Gülnuş Sultan Camii, Süleymaniye ve Şemsi Paşa Camii ve vakfiye belgeleri üzerinden, arka plandaki amaç ve niyetler ile şehre yansıyan yönleri ile incelenmektedir.[1]

Anahtar Kelimeler: