Abstract:

BİR MUHALİF MİZAH DERGİSİ OLARAK “TAŞ” ÖZET Konumlarının bir gereği olarak siyaset ve basın, karşılıklı bir iletişim ve etkileşim içindedir. Basının ayrılmaz bir kolu olarak değerlendirebileceğimiz mizah ya da daha özel haliyle karikatür her zaman siyasi bir muhalefet aracı olarak gündemde kalmaktadır. 1950-1960 yılları arasında Demokrat Parti’nin iktidarına tanıklık eden Türkiye’de, söz konusu dönem hem siyasi bakımdan hem de karikatür sanatının kendi içindeki gelişimi açısından önemli dönüşümleri bir araya getirmektedir. Türkiye siyasal tarihinde özgün bir yere sahip olan Taş dergisi mizah alanında yazısız çizginin benimsendiği modern karikatür anlayışının temsilcileri olan zengin yazar-çizer kadrosuna sahip ve dönemin entelektüelleri arasında sayılabilecek pek çok isme de bünyelerinde yer vermeleri açısından önemlidir. Bu çalışmada, mizahın bir hiciv sanatı olarak egemen sınıflara karşı ortaya çıkan muhalefet oluşturma potansiyeli, Taş isimli mizah dergisi örneğinde incelenmiştir. Yayın hayatına 18 Ekim 1958’de başlayan Taş, 12 sayı yayınlanmıştır. Derginin kadrosu tarafından Taş Dergisi’nin 13. sayısının bütün baskı ve cilt işleri tamamlandıktan hemen sonra tam dağıtılmak üzere basılacağı sırada, Tan Matbaası’nın infilak ettiği ve dergilerin yıkıntılar altında kaldığı belirtilmiştir. Dergide yer alan yazı türlerini belirleyebilmek için içerik çözümlemesi tekniği kullanılan çalışmada, Türkiye ölçeğinde toplumsal, siyasal ve ekonomik olaylara ilişkin yaşananların mizah metinlerine dönüştürülerek nasıl bir muhalefet söylemi oluşturulduğuna odaklanmak ve derginin özelliklerini açıklayabilmek, eleştirel muhalefet söylemi oluşturma potansiyeli üzerinde yorum yapabilmek amacıyla belli başlı örnekler betimleyici analizle irdelenmiştir. Yapılan değerlendirmeler sonucunda dergide ele alınan konulara ilişkin yaklaşım biçimlerinin yalnızca eğlence aracı değil, duruma ilişkin eleştirel tavır aldığı ve bu bağlamda derginin muhalefet söylemi oluşturabilecek bir dili benimsediği görülmüştür. Anahtar Sözcükler: Demokrat Parti, basın, mizah, taş, muhalefet söylemi. AS A DİSSERTATİON MAGAZİNE “STONE” ABSTRACT Politics and the press, as a means of their location, are in a mutual communication and interaction. Humor, or more specifically cartoon, which we can regard as an inseparableline of media, is always on the agenda as a means of political opposition. Between the years 1950-1960 witnessed the power of the Democratic Party in Turkey, said term care brings together politicians from both major transformation in terms of development in their own cartoon art. Turkey Stone magazine, which has a unique place in the political history it is important for many names to be included in their bodies that have rich writer-cartoonists who are representatives of the modern cartoon understanding that the writer-less line adopts in the field of humor and which can be counted among the intellectuals of the time. In this study, a humorous satirical art was examined in the case of the magazine titled Stone, which has the potential to create opposition to the ruling classes. Stone started publishing life on October 18, 1958 and published 12 issues. It has been stated that the magazine has been destroyed by Tan printing house and the magazines have been destroyed by the staff of the magazine, while all the printing and binding works of the 13th edition of Taş Magazine are being printed for distribution right after the completion. To determine located font types in the journal content analys is techniques in the study used, the scale of Turkey’s social, political and convert edin to text of humor who lived for economic event to focus on how to set up a discourse of opposition and explain the features of the magazine, specific examples include descriptive in order to be able to comment on the potential to create a discour secritical opposition analyzed. As a result of the evaluations made, it has been seen that the forms of approach to the issues discussed in the magazine are not only a means of entertainment but a language which criticizes the situation and in this context the magazine may form an opposition discourse. Keywords: Democratic Party, press, humor, stone, opposition says. Giriş Mizah[1] ile ilgili olarak alan yazını incelendiğinde çeşitli tanımlamalar karşımıza çıkmaktadır. Bu sözcük, 16. yüzyılın ikinci yarısında ruhsal neşe durumunu anlatmak için kullanılmış 17. yüzyılda da şaka anlamına gelmiştir. Batı kültüründe humour olarak geçen mizah, bu anlamda komikten değişik bir içerik kazanmış, genelde toplumun yadırgadığı yanlışlar ve saptırmalar karşısında gülmesini[2] anlatmış anlamsızlara, alışkanlıklara ters düşen davranışlara bir tepki olarak belirmiştir (Topuz, 1997: 8-9). Bütün dillerde sözlüklerin mizahı birbirinden az çok ayrımlı anlattıklarını ve hepsinin “Mizahta gülme vardır gülme olmayan şey mizah olmaz.” anlayışında birleştiklerini yazan Aziz Nesin, mizahın kökeninde gülmeden başka bir şey aramanın doğru olmadığını belirterek, gülmecenin değişik türlerde[3] oluşunu ayrı toplumların ayrı koşullarda bulunmasından, aynı toplumda da ayrı sınıfların bulunmasına bağlamaktadır. Mizahı, “Gülmecenin seslendiği insanı, hangi oranda olursa olsun sağlıklı olarak güldürebilen her şeydir” şeklinde tanımlayan Aziz Nesin, sağlıklı gülmeceyi yaratan her şeyin gülmecenin kapsamına girdiğini belirtmektedir (Nesin, 1973: 16-17). Mizah kelimesine karşılık olarak Türkçe’de gülmece karşılığı kullanılıyorsa da mizahın sadece gülmece unsurundan oluşmadığı vurgulanarak sözcüğün yeterli olmadığı görüşü mizahçılar arasında ağırlık kazanmaktadır. “Mizah karşılığı, gülmeceyi kullanamayız. Yanlıştır. Gülmece kelimesi yalnız gülmeyi içeren çok dar bir çerçeveyi kapsar. Mizah (humour) yalnız güldürü değildir. Düşündüren, eleştiren, istihza eden, bir çeşit acı duygusu veren, hicveden, karşıt fikirleri kapsayan ve fikirleri beklenmedik, şaşırtıcı bir biçimde sunan türleri vardır. Kara mizah, pembe mizah deyimleri bu yüzden çıkmıştır.”diyen Turhan Selçuk’la (Selçuk, 1998: 200) benzer paydada buluşan Tan Oral ise mizah kavramıyla ilgili düşüncelerini şöyle açıklamaktadır: “Eğlenceli bir gülünçlük ve ciddi bir nükte, günlük hayatın içinde oluştuğu gibi, bir sanat yapıtı içinde yer alabilir, herkes gülebilir. Mizah ise ciddi bir iştir o acı ve hüzün yüklüdür, gülenleri olduğu kadar ona kızanlar, öfkelenenler de olacaktır. Çünkü mizah, eleştirel bir tepki biçimidir bir nedene bağlı olarak ortaya çıkar şaşırtıcıdır.” (Oral, 2011: 168). [1]Arapça ‘müzah’ sözcüğünden türeyerek dilimize yerleşen mizah, Türk Dil Kurumu Sözlüğünde “eğlendirme, gülme ve bir kimsenin davranışına incitmeden takılma amacını güden ince alay, gerçeğin güldürücü yanlarını ortaya koyan edebiyat türü, ironi” (TDK, 2005: 806) şeklinde tanımlansa da, mizahın kavramsal boyutuyla birlikte ele alınması tanımların sınıflandırılmalarıyla ilgili birtakım sorunları da beraberinde getirmektedir. Batıda humour sözcüğüyle eşleşen mizah olgusu: dilimizde çoğu zaman güldürü, gülmece, gülünç, komik gibi kavramlara karşılık olarak kullanılmaktadır. Ancak çeşitli kaynaklarda, tek başına bu sözcüklerin humour’dan çok daha dar bir kapsamda olduğu, bunun yerine mizah kelimesinin kullanılması gerektiği belirtilmiştir. Humour’un Türkçedeki karşılığını mizah veya nükte kelimeleriyle ifade eden Turhan Selçuk (Selçuk, 1998: 200) ve Tan Oral (Oral, 1998: 51) yalnızca mizah kelimesinin orijinal anlamı karşılamakta yetersiz olduğu gerekçesi ile kimi zaman gülme, gülmece ve güldürü gibi kavramların da birbirleri yerine kullanıldığını söylemektedirler.

Keywords: