Özet:

Nüfus kazanma veya yitirme anlamına gelen dış göçün, 16. asırda Osmanlı’da, hangi etkenlerle yaşandığı sorgulandı. Dışardan göçerek gelen ve Osmanlı’dan dışarıya göç edenlerin hangi etkenler altında yer değiştirdikleri hakkında bilgi edinmek amaçlandı. Sınırlı sayıda Mühimme Defteri tarandı. İkincil kaynaklarla desteklendi. Hükümlerin; transkripsiyonu verildikten sonra günümüz Türkçesi ile özeti ve ana teması verildi. Bazı belgelerde sadeleştirme yapıldı. Doğuda Sâfevî İranı, Batıda ise Macaristan-Avusturya sınır bölgelerinde, nüfus hareketliliği işlendi. Uygulamada birlik, bütünlük, hukuka uygunluk, adalet ve uyum ilkeleri görüldü. Dışarıya göçün istenmediği, önlenmesi amacıyla tedbirlerin alınmasının yöneticilerden talep edildiği görülmüştür. Nüfus hareketlerinin; güvenlik arayışı, yaylak-kışlak yerlerinin yöneticiler tarafından başkalarına verilmesi, vergi yükünün ağırlığı, dışarıdan nüfus çağrılması, bir idarecinin verilen yerleri beğenmemesi, rea’âyadan bir kısmının Safevîlere katılma faaliyetleri, üç yıla kadar vergi muafiyeti, iç kesimlerden nüfus çekilmesi gibi ekonomik, politik, idari, sosyal ve mezhebî sebeplere dayandığı anlaşılmıştır. Nüfusun bulunduğu yerde yaşamasını teşvik edici, refah şartlarını sağlayan, ülkede kalmasını sağlayıcı nüfus politikalarının uygulanması önerilmiştir.

Anahtar Kelimeler: