Özet:

Bütün Türk-İslâm devletlerinde halka adil davranma esas kabul edilmiştir. Türkler, gerek İslâm öncesi dönemde gerekse İslâmî dönemde kurmuş oldukları devletlerde her zaman adlî teşkilata gereken önemi vermişlerdir. Türk devletlerinde adlî meselelerin çözüme kavuşturulmasında İslâm hukukunun yanı sıra Töre’ye de müracaat edilmiştir. Ortaçağ Türk-İslâm devletlerinde adlî teşkilat içerisinde bulunanönemli yargı uygulaması ise hükümdarın bir nevi adalet sembolü olan Dîvânü’l-Mezâlim’dir. Bunun için Ortaçağ Türk-İslâm devletlerinin devlet yönetiminde adlî teşkilatın ve Dîvânü’l-Mezâlim’in çok önemli bir yeri ve görevi bulunmaktaydı. Çünkü adaletin sağlanması hükümdarınöncelikli görevlerinden birisiydi. Dîvânü’l-Mezâlim, normal mahkeme kadısının görev ve sorumluluklarından tamamen farklı bir yargı yetkisini yerine getiren bir üst mahkeme konumunda bulunmaktadır. Dîvânü’l-Mezâlim’e öncelikli olarak hükümdar başkanlık ederdi. Hükümdar Dîvânü’l-Mezâlim’e başkanlık etmediği zamanlardaysa vezir, nâib vb. görevliler bu işe nezaret ederdi. Dîvânü’l-Mezâlim,  yönetici sınıfla tebaa arasında bir arabulucu konumunda olup halkın nabzını yoklayanönemli kanallardan, hukukî yollardan birisiydi. Dîvânü’l-Mezâlim’in kurum olarak günümüzde doğrudan bir karşılığı olmasa da bugünkü modern yargı sistemlerinden bazılarıyla birtakım münasebetleri söz konusudur. Tebliğimizde Ortaçağ’da hâkimiyet tesis eden Türk-İslâm devletlerinde bulunan adalet sistemini ve bunun önemli bir cüzü olan Dîvânü’l-Mezâlim’in ihdası, gelişimi, teşkilat yapısı ve işleyişi gibi konular ele alınarak incelenecektir. Bunun yanında bu kurumun, günümüz modern yargı sistemleriyle olan münasebetleri hakkında bilgi verilecektir.

Anahtar Kelimeler: