Özet:

AAltay Türklerinin oldukça kapsamlı olan sözlü edebiyat geleneğinden süzülerek günümüze ulaşmış ve İbrahim Dilek tarafından Türkiye Türkçesine aktarılmış olan Altay destanları çok kapsamlı ve katmanlı bir içeriğe sahip olmalarından dolayı araştırmacılar için oldukça önemli bir araştırma alanı sunmaktadırlar. Altay destanları, yapıları ve muhteviyatıyla söz konusu Altay toplumunun kültürel yapısını çözümlemek açısından son derece verimli sözlü edebiyat ürünleridir. İçinde meydana geldiği toplumun kodlarını ayrıntılı bir biçimde ihtiva eden Altay destanları, bütüncül bir yaklaşımla incelendiğinde , destan metinlerinin oldukça sistematik bir yapı sergilediği dikkat çekmektedir.  Sistematik yapıyla anlatılmak istenen, Altay destanlarının istisnalar dışında sistematik bir çizgide başlaması ve bitmesidir. Bu sistematik düzende, başlangıçların çoğunlukla kozmosa işaret etmesi, tipik bir anlatı geleneğini gözler önüne sermektedir; mitolojik arka plana sahip destanlarda her zaman anlatıdan öncesinin olmadığı, yaşamın bu anlatıyla beraber başladığı konusuna vurgu yapılır. Başka bir deyişle tarih destan kahramanıyla başlar. Destanın başında, henüz hiçbir olaydan bahsedilmemişken vurgu yapılan bu zaman ve mekân, kaostan kozmosa geçişin yaşandığı, yaratılışın meydana geldiği kozmik zaman ve mekândır. Anlatılan zaman belirsiz, anlatılan mekân ise sanki bir cennet tasviridir. Kahraman yaratılışın merkezindeki kişidir. Kozmik mekânı anıştıran mekân, kahramanın eşi benzeri bulunmayan, kusursuz yurdudur. Mekânın olağanüstü niteliklerle betimlenmesiyle yapılan bu girizgâhın ardından olaylar meydana gelecektir; artık yaşam başlamıştır.  Bu çalışmada Altay destanları içerdikleri başlangıçlar yönünden tek tek ele alınıp incelenecektir.  Destanlarda yer alan başlangıç bölümlerinin kozmik zamana ve mekâna gönderme yaptığını düşündüren noktaları üzerinde durulacaktır. 

Anahtar Kelimeler: