Özet:

Toplumların edebiyatlarının temeli konuşma dilini esas alan sözlü bir zemin üzerine inşa edilerek süreç içinde gelişim gösterir. Yüzyılları aşan köklü birikim, kültürel değerler, deneyimler sözlü gelenek yoluyla nesilden nesile aktarılır. Yazının bulunmasıyla birlikte bu aktarım çoğunlukla yazılı ve görsel ögelerle yapılsa da halen halk kültüründe, yaşamında sözlü anlatımı ve onun yansıması olan halk edebiyatını canlı olarak görmek mümkündür. Özellikle kadim sözlü kültür ve geleneğinin güçlü olduğu Anadolu ve Mezopotamya coğrafyası bu anlamda ayrıca önem arz eder. Bu çalışmada söz konusu coğrafyada yazılı edebiyat geçmişi ancak bir asır öncesine kadar gidebilen, sözlü geleneğinin ise aksine köklü bir geçmişe sahip olduğu bilinen Kırmanc/Zazaların sözlü kültür varlığına değinilmektedir.  Bingöl, Tunceli, Elazığ, Diyarbakır gibi illerde yoğun olmak üzere Fırat ve Dicle havzası ve çevresinde yaşayan bu toplumun aynı zamanda araştırmacılar için başlı başına ciddi bir kaynak olarak beliren sözlü kültür varlığının yansıması olan şiirsel/ezgili sözlü anlatım geleneğine, işleyişine, esaslarına vurgu yapılmaktadır. Narrative/anlatımcı icra çerçevesinde sözlü gelenek ve halk edebiyatında doğaçlama anlatım, saz ve söz ustalığı/söz-müzik ilişkisi, ozanlık, deyîrbazlık ve halk şairliği ve dengbêjliğin sosyo-kültürel işlevi değerlendirilmektedir. Neticede; geçmişten günümüze değin süregelen sözlü kültür/geleneğin hâlâ söz konusu coğrafya ve toplumda önemli oranda varlığını koruduğu ve sosyo-kültürel işlevini sürdürdüğü bulgusu dikkatlere sunulmaktadır.

Anahtar Kelimeler: