Özet:

XIX. yüzyılda modern anlamda demiryollarının ortaya çıkışı ile birlikte Osmanlı Devleti, savaş ve iç karışıklıklar durumunda demiryollarını ulaşım sorununu çözecek çare olarak görmüştür. Bu yönde girişimlerde bulunurken ise diğer büyük devletlerden farklı olarak Rusya ile inşa edeceği bu demiryolları konusunda ihtilaf yaşamıştır. Osmanlı Devleti güçlenmek isterken, Rusya ise kendi çıkarları açısından Osmanlı Devleti’nin her yönden güçsüz kalmasını istemekteydi. Osmanlı Devleti, Anadolu – Bağdat Demiryolu imtiyazını Almanya’ya vermesi üzerine Rusya bu demiryollarının kendi nüfuz alanını tehdit ettiğini düşünerek Osmanlı Devleti’nden kendi hududu boyunca uzanan Karadeniz ve Doğu Anadolu bölgesinin demiryolu imtiyazını almak için ortaya atıldı. Bunun üzerine Osmanlı Devleti her ne kadar Rusya’ya Karadeniz Demiryolu imtiyazını vermek istemediyse de zaten var olan bir sorun olarak sürüncemede kalan 1896 yılında Van dolaylarında çıkan Ermeni ayaklanmasının sonunda Kafkasya’ya kaçan isyancı Ermenilerin memleketlerine dönmemelerine karşılık, dönemin Padişahı II. Abdülhamit, Rusya’ya Karadeniz Demiryolu ayrıcalığını verdi. Böylelikle Osmanlı Devleti ile Rusya ilişkilerinin bilinmeyen bir yönü olan Karadeniz Demiryolları ile Ermeni meselesi bu süreçte birbirine dahil olmuştur. Sonuç olarak ise, tarihe “1900 İtilafnamesi” olarak geçen bu mutabakat Osmanlı Devleti ile Rusya arasında bir uzlaşmadır. Bu makalede Başbakanlık Osmanlı Arşivi’ndeki arşiv belgeleri ve araştırma eserleri kullanılmıştır. Birkaç tane Fransızca belge ile araştırma eser dışında yabancı kaynaklar kullanılmamıştır.

Anahtar Kelimeler: