Abstract:

Ege Bölgesi’nde, İç Batı Anadolu eşiğinde yer alan Uşak, beş ilçeye ayrılmaktadır. İlin, merkeze ve ilçelere bağlı 265 köyü vardır. 2014-2016 yıllarında il merkezine bağlı doksan köyde araştırmalar yapılmış ve 75 çeşme tespit edilmiştir. Söz konusu 75 çeşmeden sadece 12’si tescillidir. Çalışmamızda bu çeşmelerin konumları, kütle biçimlenişleri ve mimari detayları ile bir tipoloji değerlendirmesi yapılmıştır. Tipoloji değerlendirmemizde çeşmeler konum ve fiziksel biçimlenişe göre dört ana grupta toplanmış; bu gruplar kendi içlerinde alt gruplara ayrılarak değerlendirilmiştir. Uşak merkez köylerde yer alan çeşme örnekleri kütle biçimlenişi bakımından çeşitlilik gösterse de cephe özellikleri açısından tek cephe tasarımıyla dikkat çekmektedir. Fiziksel biçimlenişinde kütle, genellikle dikey dikdörtgendir. Az sayıda da olsa yatay dikdörtgen örneklere de rastlanmaktadır. Cephe kompozisyonunun ana öğesi, sivri, yarım daire, basık ya da dilimli bir kemerdir. Bazı çeşmeler kemersiz olup dikdörtgen bir kütle şeklindedir. Cephe kompozisyonunda kemerlerden sonra ikinci öğe plasterlerdir. Merkez köylerindeki çeşmelerin 28’inde dikey dikdörtgen, 2’sinde yarım silindirik formlu plaster vardır. Çeşme mimarisinde cephe kompozisyonunun bir diğer elemanı ayna taşlarıdır. Bir ayna taşına sahip 22 çeşmenin 17’sinin ayna taşı devşirme mermer, 1’inin mermer ve 4’ünün kesme taştır. İncelediğimiz çeşmelerin 66’sında çeşmeye gelen su, metal bir borudan devamlı akar şekilde gelmektedir. Onarımlar sonrasında bazı çeşmelere modern bir batarya ya da plastik bir boru takılırken, işlevsiz olan bazı çeşmelerde ise bugün herhangi bir musluk ya da boru yoktur. 47 çeşmede kare, dikdörtgen şekilli; sivri, dilimli ya da yarım daire kemerli birer taslık nişi vardır. 75 çeşmenin sadece 29’unda kitabe vardır. Çeşmeler kitabelerine ve mimari özelliklerine göre, 18. yüzyılın başları ile 20. yüzyılın ilk yarısına tarihlenmektedir.

Keywords: