Özet:

Geç Antikçağ’a ait önemli dinsel fenomenleri açısından Süryanî Hıristiyanlığı erken dönem Hıristiyan cemaatleri arasında, teolojileri, iman esasları, ritüelleri ve kültür (gelenekleri) bağlamında farklılıklar gösterdiklerinden dolayı farklı bir Hıristiyan mezhebi olarak karşımıza çıkmaktadır. Bununla beraber özellikle M.S. 6. ve 7. yüzyıldan sonra Arap Yarımadasında yaygınlaşan Süryanîlik, İslam ve ilk Müslümanların oluşum ve gelişim sürecinde önemli etkenlerden, beslendiği kültürel havuzlardan birisi olmuştur. Geç Antikçağ açısından Süryanî Hıristiyanlığın ele alınması, hem dinî fenomenlerle siyasî dinamiklerin birbiriyle ilişkisi açısından, hem de Hıristiyanlığın yayılmasını ve farklı ekollere dağılmasını daha iyi anlamlandırabilmek için önemlidir. Bu bağlamda özellikle “Ne oldu da Batı Hıristiyanlık yayılırken, Doğu’da (Yakındoğu da) İslam yayılma imkanı buldu” sorusuna da değinilmiş olacaktır. Hıristiyanlığın ana gövdesinden ayrılan ve Batı kilisesi tarafından sapkın olarak görülen Süryanî Hıristiyanlığı Arap Yarımadasında Müslümanların egemenliği altında yayılma ve gelişme imkanı bulmuştur. Arap Yarımadasında varlığını sürdüren Doğu Hıristiyanlığı, arabophone ve syriac speaking Christians, Hıristiyanlığın ana gövdesinden ayrılmış olması ve diğer Hıristiyanlar tarafından marjinal ve sapkın olarak görülmelerinden dolayı Müslümanlarla yakınlaşmışlardır. Müslümanların Süryanilere kucak açması ve onlara Emevîler ve Abbasiler döneminde hem önemli administratif hem de entelektüel (tercüme faaliyetleri) bağlamında görev ve yetki vermeleri, Süryanileri aslında yok olmaktan kurtarmıştır. Dolayısıyla aslında burada Süryaniliğin İslam’la yakınlaştığını söylememiz mümkündür. Ancak bununla beraber Müslümanların da (hukuk mesela) Süryanilerin de etkilenmiş olmaları, yani karşılıklı bir etkileşimin vuku bulduğunu söylememiz makul görünmektedir. Bundan dolayı hem Süryanîlik (ve dolayısıyla Hıristiyanlık tarihi) hem de İslam (İslam tarihi) açısından Süryanîlerin Arap Yarımadasındaki durumu hakkında bilgi sahibi olmak son derece önemlidir.

Anahtar Kelimeler: