Özet:

İslam kelamının ana konusunu teşkil eden ulûhiyyet bağlamında incelenenönemli mevzu Allah’ın varlığı ve birliğidir. Bu açıdan kelamcılar Allah-âlem ilişkisi çerçevesinde Allah’ın yaratma eylemi ile ilgili tavrını ortaya koyarken öncelikle O’nun tek ve eşsiz olduğunu ispata çalışmışlardır. İsbat-ı vacip ile ilgili delillerin dayandığı yegâne husus tevhid fikridir. Farklı birçok ispat yöntemini kullansalar da kelam âlimleri evrendeki düzen ve değişimin Allah’ın yaratmadaki mükemmelliğini gösteren başat delil olduğunu düşünmüşlerdir. Semerkandî, İlmü'l-Ȃfȃk ve'l-Enfüs adlı eserinde marifetullahın bireyin kendinde ve evrende var olan hikmetli ve mükemmel yaratışı düşünmesiyle gerçekleşebileceğini gösterme gayretindedir. Müellif genel olarak Allah’ın varlığı ve birliğini ortaya koymayı amaçladığı bu eserinde gök cisimlerini ve hareketlerini incelemek suretiyle Allah-âlem ilişkisinin önemli bir boyutuna dikkat çekmiştir. O, astronomik gözlem ve hesaplamalarla elde ettiği bilgileri Allah’ın eşsiz iradesinin ve etkin kudretinin sonucu olarak görmüştür. Ayrıca o, gök cisimlerinde yer alan düzen ve mükemmelliğin bireyi Allah’ın bilinmesine götürengüzel yollardan biri olarak değerlendirmiştir. Semerkandî, Allah’ın evreni yoktan yarattığını ve her an da yaratma eylemi içerisinde olduğunu göstermek amacıyla Kur’an’da yer alan konuya uygun ayetleri sistematik bir tarzda kullanmıştır. Bu minvalde evrendeki düzen ve değişim ile Kur’an’ın ayetlerini konuyu izah etme bağlamında kullanan müellifin tefsir yöntemi ile ilgili bazı malumatlara ulaşmaya çalıştık. Tamamlanmamış bir tefsir eseri olduğunu bildiğimiz Semerkandî’nin ayetleri yorumlarken nasıl bir usule sahip olduğunu anlamak onun ilmi kişiliğini tanımaya katkı sağlayacaktır. Bu amaçla astronomi tarihi ile ilgili verilerle onun bu sahadaki yetkinliğini, kullandığı ayetler çerçevesinde de tefsir metodundaki nitelikleri anlamaya gayret göstereceğiz.

Anahtar Kelimeler: