Özet:

Düşüncelerin derinine inmede bir yol olarak görülmesinin yanında mevcut düşüncelerin açıklanmasına yön veren metafor çalışmalarına son yıllarda önem verildiği ve ayrıca sayılarının da gittikçe arttığı görülmektedir. Ancak Türkçe eğitiminde sınırlı sayıda çalışmanın olması ve keşfedilecek pek çok yönün bulunması bu araştırmanın yapılması gerektiğini düşündürmüştür. Bu araştırmanın amacı ortaokul (5, 6, 7 ve 8. sınıf) öğrencilerinin ve Türkçe öğretmeni adaylarının “Türkçe dersi” ve “Türkçe öğretmeni” kavramlarına yönelik kullandıkları metaforları karşılaştırmalı olarak incelemektir. Araştırmaya 2016-2017 eğitim-öğretim döneminde Kayseri il merkezinde yer alan bir ortaokuldaki 280 öğrenci ve Aksaray Üniversitesi Türkçe Öğretmenliği bölümünde okuyan 135 öğretmen adayı katılmıştır. “Türkçe dersi ………………… gibidir, çünkü ………………………”, “Türkçe öğretmeni ………………….. gibidir, çünkü ………………”cümleleri ortaokul öğrencilerine birer kez Türkçe öğretmeni adaylarına ikişer kez verilerek öğrencilerden boşlukları doldurmaları istenmiştir. Öğrencilere yirmi dakika süre tanınmıştır. Araştırmada olgu bilim (fenomenoloji) deseni esas alınmıştır. Elde edilen verilerin analizinde nitel araştırma yöntemlerinden içerik analizi kullanılmıştır. Elemeler sonucunda “Türkçe dersi” kavramına ilişkin ortaokul öğrencilerinin 259, Türkçe öğretmeni adaylarının 243; “Türkçe öğretmeni” kavramına ilişkin ise ortaokul öğrencilerinin 253, Türkçe öğretmeni adaylarının 252 metaforu incelemeye tabi tutulmuştur. Veriler bilgisayar ortamına aktarıldıktan sonra katılımcıların geliştirdikleri metaforlar gruplandırılarak kategoriler altına yerleştirilmiştir. Araştırmanın geçerliğini sağlamak için her adım ayrıntılı bir şekilde anlatılarak katılımcılardan doğrudan alıntılara yer verilmiş ve bunlardan hareketle sonuçlar açıklanmıştır.  Çalışmada elde edilen verilerle bir alan uzmanı tarafından da yapılan incelemeler sonucunda elde edilen veriler karşılaştırılıp kontrol edilerek analizlerin güvenirliği test edilmiştir. “Türkçe dersi” metaforuna ilişkin ortaya çıkan 16 kategori bilgi/öğrenme kaynağı, bütünleştirme, değerli olma, gelişim, hayata özdeş olma, gereksinim, millî unsur, özü yansıtma, sıkılma/zorlanma, sonsuzluk, yol gösterme, zaman, zevk alma, hayal kurma, iletişim, özgürlüktür. “Türkçe öğretmeni” kavramına ilişkin ortaya çıkan 10 kategori ise biçimlendiren, bilgi/öğrenme kaynağı, değerli olan, iyimser olan, millî unsurları koruyan, çözüm/çare bulan, yakınlık kuran, yetenek sahibi, yol gösteren ve eğlendirendir. 

Anahtar Kelimeler: