Özet:

Meşşâi filozoflar, varlık kavramını felsefelerinin merkezine yerleştirmişler ve özellikle Fârâbî’den başlayarak varlık ve mâhiyet ayrımını belirgin kılmak üzere teorik çalışmalar yapmışlardır. Gerek Fârabî gerekse İbn Sînâ’nın bu konudaki görüşleri özellikle Tanrı’nın mahiyeti ile ilgili söylediklerini de önemli ve tartışılır hale getirmiştir. Bu konuda Fârabî ve İbn Sînâ’ya en sert cevap Gazâlî’den gelmiştir. Gazâlî varlık-mahiyet ilgili Fârabî ve İbn Sînâ’nın söylediklerinin teolo-jik boyutunu da göz önünde bulundurarak onların düşüncelerini tehlikeli ve yan-lış olarak değerlendirmiştir. Her ne kadar Gazâlî’nin, İbn Sinâ’nın görüşlerini merkeze alarak cevap verdiği ileri sürülse de İbn Sinâ’nın bu konudaki düşünce-lerinin Fârâbî’nin devamı olduğu gerçeğini göz önünde bulundurursak, Gazâlî’nin söyledikleri her iki filozofun düşüncelerine de cevap teşkil ediyor. Hem Fârabî ve İbn Sînâ hem de Gazâlî’den sonra yaşamış olan ve bu tartışmaya katılan bir diğer meşşâi filozof İbn Rüşd’ün görüşlerini de makalemizde ela aldık. Onun düşünceleri, Gazâlî’nin Fârâbî ve İbn Sînâ’nın görüşlerine yönelttiği eleştirilerin ne kadar doğru ve tutarlı olduğunu anlayabilmemiz açısından önemli idi.

Anahtar Kelimeler: