Özet:

Avrupa medeniyeti modernleşme sonrası elde ettiği gücü başka medeniyetlere karşı bir tahakküm aracı olarak kullanmaya başlayınca İslam düşünürleri arasında buna tepkinin olması kaçınılmaz olmuştur. Fikrî tepki açısından Batı, Rus ve Türk modernleşmesinin kavşak noktasında yer alan Kırımlı Gaspıralı İsmail Bey’in yeri dikkate değerdir. Yaşamı ve düşünceleri itibarıyla Batı’daki gelişmeleri yakından takip eden İsmail Bey, Avrupa medeniyeti karşısında İslam medeniyetinin insanoğluna hakiki kurtuluşu ve mutluluğu getirebilme imkanlarını araştırmış ve bunun hakkâniyet kavramı esası üzerine kurulmasını önermiştir. Kendisi, kapitalist ve sosyalist anlayışlı iki kutuplu bir dünyanın insanları felakete sürükleyeceğini ileri sürerken bu akımlara karşı İslam medeniyetinin yeniden nasıl inşa edilmesi gerektiğinin yollarını aramış bir entelektüeldir. Bu çalışmada İsmail Bey’in, dünya ölçeğinde insan onuruna yaraşan bir medeniyetin inşası açısından merkeze aldığı hakkâniyet kavramı üzerinde durulmuş ve bu kavramın günümüz için ne ifade ettiği betimlenmeye çalışılmıştır. 

Anahtar Kelimeler: