Özet:

İslâm medeniyetinde vakıf, hayatın her alanında temel yapıyı inşa edenönemli faktör olma özelliğine sahiptir. Ancak vakfedilen cami, medrese, kervansaray, su kanalı veya buralarda kullanılan eşyalar gibi menkul ya da gayri menkul hizmet araçları, zaman içerisinde eskime, harap olma veya ihtiyaç dışı kalma gibi nedenlerle kullanılamaz hale gelebilirler. Bu durumda istibdâl, söz konusu malların yeniden toplum için yararlı hale getirilebilmesini mümkün kılan bir yoldur. Uygulamada vakıf malın, satış ve alım ya da takas suretiyle mülkiyete aktarılması ve mukabilinde yeni bir malın vakıf hale getirilmesi suretiyle icra edilir. Bu çalışmada, vakıfta devamlılık ve satılmazlık bağlamında bugünün önemli problemlerinden birini teşkil eden söz konusu mesele, çeşitli mezhep ve görüşlere ait temel kaynaklar üzerinden tartışılmaktadır. Vakıf malın menkul–gayri menkul, hayrât–müstegallât ya da mescid vakfı olmasına bağlı, konuyla ilgili farklı değerlendirmeler bulunsa da genel olarak, Hanefîler’in ve özellikle Hanbelîler’in söz konusu değişikliği mümkün gördüğü tespit edilmiştir. İstibdâlde temel hedef, vakıftaki değişmezlik esası ile bu zorunlu değişiklik arasındaki hassas dengeyi koruyarak, ikisinin de ortak hedefini teşkil eden devamlılığı sağlamaktır.

Anahtar Kelimeler: