Özet:

XIX. yüzyılın tarihi, siyasi, ekonomik ve sanatsal anlamda geçirdiği hızlı değişim özellikle Avrupa ülkeleri arasında etkilerini günümüze kadar sürdüren önemli sonuçlar doğurmuştur. Özellikle Paris merkezli sanat akımları, yüzyılın ikinci yarısında birbirini izlerken Doğu’nun güçlü imparatorluklarından biri olan Osmanlı Devleti de bu hızlı değişime ayak uyduramayarak günden güne hakimiyet kurdukları toprakları bir bir kaybetmeye başlamıştır. Yüzyılın başlarında Osmanlıların Ruslarla giriştikleri savaşlarda başlayan toprak kayıpları, 1877-1878 Osmanlı-Rus savaşından sonra Rusların Balkanlar ve özellikle Doğu Anadolu’da büyük toprakları işgalleriyle sonuçlanmıştır. Kırk yıl süren işgal döneminde Ruslar eline geçen Kars, Ardahan, Sarıkamış, Batum gibi Osmanlı şehirlerinde bu yayılımcı siyasetin somut sonuçları ortaya çıkmıştır. Özellikle şehirleşme, tarım, ticaret alanındaki uygulamalarında Ruslar, bazı yeni yöntemler denemişler işgal ettikleri bu şehirlerde. Mimari açıdan Kars’ta, mevcut şehrin yanına, düzenli cadde ve sokaklarıyla, resmi ve halka yönelik konut tipleriyle hatta burayı güneye inmek için çok önemli bir ikmal merkezi yapmak suretiyle inşa ettikleri pek çok parçadan oluşan tren istasyonu ile yepyeni bir şehir meydana getirmişlerdir. Kuzey Avrupa’da Baltık (Hollanda, Danimarka, İsveç, Norveç) stilinde uygulanan yapı tipleri, Rus mimari anlayışıyla yeni bir biçimsellik kazandırmış bu dönemin Kars yapılarına. Geleneksel Osmanlı yapı sisteminden çok farklı şekildeki bu uygulamalar, taş binalarda; paye, korniş, konsol, silme, kapı ve pencere çevrelerinde, alınlıklarda, saçak ve saçak altlarında, subasman, baca, çatı şekillerinde tamamen yepyeni bir anlayışın temsilcileri olarak kendini göstermiştir. Geç Avrupa stili dediğimiz Neoklasik üslup ile yerli Kafkas üsluplarının kaynaşımı olan ve ağırlıkla Baltık yöresinde uygulama alanı bulan bu üslubun Anadolu’daki ilk imar gören bir şehirde uygulanmış olması bu bildirinin konusunu teşkil etmektedir.

Anahtar Kelimeler: