Özet:

Abstracten Bu çalışmada, Türk Halk Edebiyatı (lisans-lisansüstü) dersleri kapsamında, Hoca Ahmed Yesevi ile Hacı Bektaşi Veli’nin konuları hayvanlarla ilgili olan menkabe örneklerinin kültürel arka planı ve öğretileri ele alınmıştır. Bektaşî an’anesinde Ahmet Yesevî’nin menkabevî hayatının önemli bir yeri olduğu bilinmektedir. Çalışmanın boyutları açısından da düşünüldüğünde bu incelemede, menkabeler bağlamında birbiriyle ilişkili olduğu düşünülen iki veliden örneklere yer verilmiştir. Halkbiliminde formulistik sayı olarak da bilinen (3, 7, 40 gibi) sayılardan “7” sayısı (çalışmayı sınırlandırabilmek adına) esas alınarak, M. Fuat Köprülü’nün Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar adlı eseri ile Abdülbaki Gölpınarlı’nın Menakıb-ı Hünkâr Hacı Bektâş –ı Veli / Vilâyet –nâme adlı eserinden örnekleme yoluyla 7 tane hayvan konulu menkabe seçilmiştir. Diğer taraftan, “dinî anlatmalar” bağlamında menkabe uluslararası motifler de içerebilmektedir. Buradan hareketle uluslararası Motif İndex kapsamında da temel motifleri belirlenen her bir menkabe örneği, ilkin iletilen mesajlar, öğretiler, çıkarılan dersler bağlamında değerlendirilmiştir. Devamında ise, hayvan konulu menkabe örneklerinin Türk kültürüne yansımaları kültürel arka plan dâhilinde ele alınarak mukaddes bir veli etrafında oluşturulan menkabenin geçmişten günümüze taşınan kültürel dili, yine kültür tarihi kaynaklarından hareketle ortaya konulmuştur. Tüm bu bilgilerden hareketle çalışmanın temel amacı ise, Türkçe Eğitimi (lisans yahut lisans üstü) öğrencilerinin Türk Halk Edebiyatı dersi bağlamında, daha önceki diğer tür bilgilerinden hareketle menkabe türünü tanımalarını, türle ilgili bir senteze ulaşmalarını, türün ait olduğu veliyi, zümreyi, tarikatı, temel/başat müracaat eserler dâhilinde öğrenmelerini, daha çok İslâmiyet’in mistik yönünü (Tasavvufu) ön plana çıkaran türün örnek metinlerdeki Eski Türk kültürü izlerini takip etmelerini, bu sayede menkabelerdeki yüzyıllar öncesinden günümüze taşınan öğretiyi ve de kültürel arka planı birlikte okumalarını, eski bilgilerle yeni bilgilerini analiz – sentez bağlamında yaşama geçirmelerini sağlayabilmektir. Çalışmanın yöntemi ise, örnekleme yoluyla seçilen anlatıların belirlenen hedefler doğrultusunda tahlilidir. Çalışma, nitel incelemeden çıkarılan teorik sonuçlarla tamamlanmaktadır. Bu sonuçlara göre, geçmiş ve şimdiyi içinde barındıran menkabe türü, kültür tarihi içinde motifleri ve öğretileri ile ele alınmalıdır. Öğrenci, örnek ders işleme modeli sayesinde, daha önceki bilgileriyle yeni öğrendiklerini bağdaştırıp tür hakkında yorum gücü kazanabilir, öz kültürünü sahiplenip onun korunması gereken kutsal miras olduğunu daha iyi kavrayabilir. 

Anahtar Kelimeler: