Özet:

Abstract Sanayi toplumundan bilgi toplumuna geçiş sürecinin önemli etkilerinden biri de klasik girişimciliğin, kreatif sınıfın önderliğinde yenilikçi, teknoloji tabanlı girişimciliğe dönüşmesidir. Teknoparklar tekno-girişimcileri bir araya getiren küme bazlı, sosyo-mekansal sistemlerdir. Teknoparklardan muhteva ettikleri firmalara yönelik daha fazla yenilik ve nitelikli istihdam üretmelerini sağlamak üzere çeşitli dışsallıklar yaratmaları beklenir. Bu varsayım dâhilinde, devletler teknoparklara yönelik vergi desteği ve altyapı yatırımları gibi önemli teşvikler sağlamaktadır. Bununla birlikte, teknopark firmaları bahse konu teknopark dışsallıklarından yeterince faydalanamıyorsa vazgeçilen vergiler ve yapılan kamu yatırımları boşa gidecektir. Daha da önemlisi, yenilikçi, teknoloji tabanlı girişimcilerin performansını ciddi anlamda artırma fırsatı da elden kaçmış olacaktır. Bu da, teknoparklarda arzu edilen potansiyel faydaların gerçekten hayata geçip geçmediğine ilişkin etki değerlendirme çalışmalarının önemini öne çıkarmaktadır. Bu çalışma firmaların teknopark dışsallıklarından hangi seviyede fayda sağladığını ortaya çıkarma amacını taşıyan anket bazlı bir etki değerlendirme yaklaşımını ortaya koymakta ve örneklendirmektedir. Çalışma kapsamında Türkiye’dekiaz 50 firmanın bulunduğu 26 farklı teknoparktan rastgele seçilmiş 1.112 tekno-girişimciye, teknopark dışsallıklarından hareketle belirlenen 12 ölçüt bağlamında teknoparkta yer almamış olsalardı ne durumda olurlardı şeklindeki karşı-olgusal sorular yöneltilmiştir. İlave olarak, girişimcilerce algılanan faydanın, farklı girişimci ve firma-spesifik özellikler dahilinde değişim gösterip göstermediğini incelemek üzere 12 karşı-olgusal sorunun her biri için 12 farklı özellik ele alınarak sıralı logit regresyonu analizi gerçekleştirilmiştir. Eğer algılanan faydalar girişimci ve firma özelliklerine göre değişim gösteriyorsa o zaman tek tip uygulamalar yerine özelleştirilmiş uygulamalara yönelinmesi daha etkin olacaktır. Analiz edilen 12 teknopark dışsallığından 10 tanesi kapsamında istatistiki olarak anlamlı algılanan ortalama fayda gözlemlenmiştir. Sıralı logit regresyonu analizi sonuçları, daha yüksek fayda düzeyinin kadın girişimci olmayla, daha fazla sayıda ortağa sahip olmayla, daha düşük eğitim düzeyine sahip olmayla, ihracat yapmayla, sektörün yazılım/bilişim olmasıyla, daha az gelişmiş bir teknoparkta olmayla ve daha az gelişmiş bir şehirde olmayla ilişkili olduğunu ortaya koymuştur. Bu bulgular teknoparkların içerici kalkınma perspektifi açısından önemli bir rol oynadığına işaret etmektedir. Diğer taraftan, algılanan fayda düzeyinin girişimcinin ve firmanın yaşı, firmanın çalışan sayısı ve firmanı hızlı büyüyen firma olup olmaması özelliklerine göre farklılaşmadığı gözlemlenmiştir. Teknoparklardan beklenen temel etkilerden biri uluslararası düzeyde lider firmaların, diğer ifadeyle “yıldız firmaların” teknoparklarda gelişip atılım yapmasıdır. Hızlı büyüyen firmalar bunauygun adaylar olup, bu firmaların teknopark dışsallıklarından diğer firmalara oranlaüst düzeyde istifade etmeleri beklenir. Bu çalışmanın bulgularından hareketle bu konuda teknopark idarelerinin ve ilgili kamu kurumlarının daha fazla çaba göstermesi gerektiği anlaşılmaktadır. Bu çalışma bulgularının ve yaklaşımının Türkiye’deki teknoparkların performansını artırma anlamında tamamlayıcı bir etki değerlendirme aracı olarak faydalı olacağını ummaktayız. Yaklaşımımızın önemli bir boyutunu da etki değerlendirmeye ekonomik perspektifin yanı sıra sosyolojik perspektiften de yaklaşmamız oluşturmaktadır. Çalışma bulguları aynı zamanda kalkınmakta olan/ yükselen ülkeler bağlamındaki teknopark politikaları ve dinamiklerine ilişkin de örnek teşkil etmektedir.

Anahtar Kelimeler: