Abstract:

Eş’arî, Maturidî ve Mü’tezile gibi önemli bazı mütekellim âlimlerin ile felsefecilerin, Allah’ın zatı, sıfatları ve fiilleri hakkındaki görüşlerine ve ihtilaflarına değinmeye çalışacağız. Eş’arîler, Allah’ın sıfatlarının varlığını kabul ederek onları subuti ve haberî olmak üzere iki kısma ayırırlar. Subutisıfatları hayat, ilim, kudret, irade, sem’, basar ve kelam olmak üzere yediye ayırırlar. Bunlara subuti sıfatlar dedikleri gibi zati sıfatlar da diyorlar. Haberî sıfatları ise Allah’ın şanına layık bir şekilde, Allah’tan ta’tîl, tecsîm ve her türlü noksanı uzak tutarak te’vîl ederler. Maturidîler, subuti sıfatları sekize çıkarıp her sıfat için Allah’ın zatına ait gerçek manalar isbat etmişler. Onlar da Allah hakkında tecsîm ve teşbihi kabul etmezler. Matüridiler, fiili sıfatlara yaratmak, rızıklandırmak, nimetlendirmek, iyilikte bulunmak ve affetmek anlamlarını verirler. Matüridi âlimler, Eşarilere mühalefet ederek bu sıfatların kadîm olduğunu iddia ederler. Mü’tezile ise ne sıfat ne de fiilin Allah’ın zatına layık olmadığını iddia ederek sıfatları inkâr etmiştir. Allah’ın kıyamet günü görülemeyeceği ve Kur’an’ın yaratılmış olduğu gibi görüşleri benimsemiştir. Mü’tezilenin tevhid anlayışı budur.  Yunan felsefecileri de bu görüşü benimsemişlerdir. Yunan felsefecileri, Allah zatı ile alim olduğunu, zatı dışında başka bir şey bilmediğini ve Allah kelamının yaratılmış olup ses ve harflerden oluştuğunu iddia etmişlerdir. Kindi ve Farabi gibi İslam filozofları selbî sıfatların varlığını kabul kabul ederken subutî sıfatları inkâr etmişlerdir. Allah’a vacib’ül-vücûd ismini vererek vücudun mutlak olduğunu iddia etmişlerdir. Onlara göre tevhid, Allah’ın kemalî sıfatların tümünden soyutlanmış olmasını gerektirir. Yani O’nun hayat, ilim, kudret kelam gibi ve bunların dışındaki sıfatlarının olmadığını, bunların hepsinin adem olduğunu söylerler.  Zira onlara göre sıfatları kabullenmek o sıfatları taşıyanın mürekkeb olmasını gerektirir. Ayrıca onlar, Allah’ın cüziyyatları da bilmediğini iddia etmişlerdir.

Keywords: