Özet:

Hadis ravilerinin isnatlardaki isimleri zikretme konusunda genel geçer bir kuralları yoktur. Bazen raviyi ismi ile veya babasının ismi ile veya her ikisinin ismi ile zikrederler. Bazen de ravinin lakabıyla ve künyesi ile yetinirler. Bazen isminin ve babasının isminin tamamını zikrederler. Bazen de dedesinin ismi ile lakabını zikrederler. Bütün bunlar hadis kitaplarında fazlaca mevcuttur. Ancak bu isimler çokluklarından dolayı oldukça fazla tekrar edildiler. Bazen bir ismin tek olarak, bazen babasıyla bazen de lakabıyla görebiliyoruz Dolayısıyla o ismi diye isimlerden ayırt eden bir şeye ihtiyacımız oluyor. Eğer ki bir isim diğerlerinden ayırt edilemeyecek düzeyde ise alimler o isme mühmel adını verirler. Mühmel isimlerin ayırt edilmesi başlı başına bir ilim ve bilgi gerektirmektedir Kolay olanları olduğu gibi zor olanları da vardır. Eğer ki mühmel isim hadis tabakatındaki bir farklılıktan ötürü ise onu ayırt etmek kolaydır; çünkü ravinin tabakasından kim olduğu anlaşılır. Aynı tabakada yer alan, yani aynı asırda yaşayanlara gelince onlar iki kısımdır: 1. Hoca ve talebede farklılaşanlar. Bunların ayırt edilmesi kolaydır; çünkü hoca veya talebelerinde bakılır ve kim oldukları anlaşılır. 2. Hoca ve talebeleri aynı olanlar. Bunları, şayet râvinin kendisi ayırt etmediyse bizim ayırt etmemiz oldukça zordur. Çünkü araştırmacı, raviyi diğer ravilerden ayırt edecek karîneler bulmak zorundadır. İsimleri ortak iki raviden şayet birisi zayıf, diğeri ise güvenilir ise o ravilerin ayırt edilmesi gerçekten zaruri hale gelir. Çünkü hadis hakkında hüküm verebilmemiz bir bakıma raviyin kim olduğuna da bağlıdır. Raviler vasıtasıyla hadisin sahihi zayıfından ayırt edilir. Eğer her iki ravi de güvenilir ise bu noktada tercih edici bir şey yoktur. O zaman farklı kriterlere bakılır. Örneğin, içlerinden birinin tedlîsi veya irsâli vb. gibi. Bu sayede araştırmacı, ravinin kim olduğunu tespit edip hadis hakkında hüküm verebilecektir. Dolayısıyla, bu ikinci kısım diğer kısma göre zordur; çünkü aynı asırda yaşamış ve hoca ve talebeleri birbirine benzeyen aynı iki isimden bahsediyoruz ki bizim bu çalışmamız da ikinci kısım üzerinde olacaktır. Örneklem olarak, Süfyân b. Uyeyne ile Süfyân b. Sa’id es-Sevrî’yi ele alacağız. Bu iki önemli isim Hadislerin illetleri, ravileri ve fıkıh alanında söz sahibi olduklarından dolayı onlardan söz etmek mühmelin takyidi noktasında çok önemlidir. Ayrıca birçok hadis rivayet ettiler ve bu hadislerin bir çoğu kütüb-i sitte’de yer almaktadır. Onlardan nakil yapan birçok râvi hiçbir takyid (kayıt) düşmeksizin isimlerini mutlak olarak veriyor. Alimler hadis şerhlerinde onların isimlerini ayırt etmek üzere yoğun çaba sarfettiler. Şayet senette herhangi biri geçerse onun adını şöyle kayıtladılar: Süfyan (Sevrî olan-İbn Uyeyne). Bu konuda çaba sarfeden şârihlerden birisi de Fethu’l-Bâri adlı Buhari şerhinin sahibi İbn Hacer el-Askalânî’dir. İbn Hacer, şerhinde bu iki ismi birbirinden ayırt etmiştir. Bu işlemi yaparken de hangi gerekçeler (karîne) sebebiyle birini tercih edip diğerini etmediğini de belirtiyor. Bir araştırmacı olarak bizler de, İbn Hacer’in iki ismi ayırt etme konusunda zikretmiş olduğu bu gerekçeleri ve delilleri toplayıp tahkik ettik. Aslında, bu gerekçeler ve kurallar her ne kadar iki isim üzerinde yoğunlaşsa da gerçekte bütün mühmel isimlerin takyîdi noktasında oldukça önemlidir. Bu kural ve gerekçelerin sayısı 14’e ulaşmaktadır.

Anahtar Kelimeler: