Abstract:

Bu makale Türkçe ve Nogaycada tümleç yan cümlelerindeki zorunlu denetim ilişkilerini ele almaktadır. Tümleç yan cümlelerinde denetim, yan cümlenin öznesi ile ana cümlenin öznesi ya da bir nesnesi arasındaki zorunlu bir eşgönderimi içermektedir. Bu durumda, yan cümlenin ifade edilmemiş öznesi ana cümlenin sentaktik bir ögesi tarafından belirlenir. Makale şu sorulara cevap aramaktadır: (1) Özne/ nesne denetimi içeren yan cümlelerin baǧlı olduǧu ana cümle yüklemleri hangileridir? (2) Bu ana cümle yüklemleri sentaktik ögeleri açısından ne gibi özellikler göstermektedir? (3) Denetim ilişkisi gösteren yan cümlelerde hangi morfo-­‐sentaktik sınırlamalar sözkonusudur? (4) Bu tür yan cümlelerde hangi ad-­‐fiil ekleri kullanılmaktadır? (5) Bu eklerin kullanımında ne gibi sınırlamalar söz konusudur? Ulaşılan önemli sonuçlardan biri Türkçe ve Nogaycada denetim yapılarında kullanılan eklerin daǧılımının farklılık gösterdiǧidir. Nogaycada -­‐MAGA ve -­‐(U)w olmak üzere iki ek kullanılmaktadır. Bunlardan ilkinin, ad-­‐fiil ekinin dikronik olarak yönelme durumu ekiyle birlikte dilbilgisel işlevde gelişmesi sonucu oluştuǧu görülmektedir. İkincisi hem durum hem de iyelik ekleriyle birleşebilmektedir. Ayrıca Nogaycada sıfat-­‐fiil eki -­‐GAn ile zarf-­‐fiil eki -­‐(I)p’ın da bazı yüklemler ile birlikte denetim yapılarında ortaya çıktıǧı görülmektedir.

Keywords: