Özet:

Osmanlı Devleti’nin parçalanmasını hızlandırmak amacıyla İngiltere ve Fransa, Arap coğrafyasında hüküm sürme ideaları neticesinde Arap milliyetçiliğini destekleyen politi­kalar izlemişlerdir. 1. Dünya savaşı sonrasında bu iki devletin mandası altına giren Ara­plar ise milliyetçilik akımlarının hedefini değiştirmiş, kendi manda yönetimlerine karşı duruş almışlardır. Mısır, Irak, Suriye, Lübnan, Trans-Ürdün, Suudi Arabistan, Yemen ve Fil­istinli Arapların temsilcilerinin katıldığı ‘İskenderiye Protokolü’ ile, Arap Devletleri Ligi’nin temelini oluşturmuşlardır. 22 Mart 1945’te kurulan Arap Devletleri ligi bugün itibariyle de 22 üyesiyle faaliyetlerini sürdüren siyasi bir yapılanmadır. Orta Doğunun ve Bölge dengelerinin, Arap Devletleri Liginin kuruluşuna giden süreçten günümüze kadar irdelendiği ilgili makalemizin birinci bölümünde detaylandırılan 1.Arap-İsrail Savaşı, Bağdat Paktı, Süveyş Krizi, Filistin Kurtuluş Örgütü (FKÖ)’nün kurulması, Altı Gün Savaşı, Ürdün-Filistin çatışması, Mısır-İsrail uzlaşması, İran-Irak savaşı, Körfez Savaşı, ABD’nin Irak’a Müdahalesi gibi hususlarda Arap Devletleri Ligi’nin işlevi ele alınmaktadır. Arap Devletleri Ligi’nin Orta Doğu ve Bölge dengeleri üzerindeki etkisi göz önünde bulundurulduğunda Lig üyesi ülkelerin ulusal çıkarlarının, birliğin ortak hareket etme ve savunma ideasını çürütecek sonuçlar verdiği görülmektedir. Makalemizin ikinci bölümü ise Arap Devletleri Ligi’nin sıklıkla kendi içinde oluşan bu krizlerinin yapısal irdelemesini kapsamaktadır. Bu bağlamda Lig’in Orta Doğu ve bölge dengeleri üzerindeki etkinliği, organizasyon yapısı ve hukuki düzenlemesinden mütevellit oluşan sorunların ele alınmasıyla ortaya konmaktadır. Mamafih Arap Devletleri Ligi’nin bölge dengeleri üzerinde neden daha etkin bir aktör olamadığı sorusunun yanıtı aranmıştır. Yetki sorunu, uzlaşmazlıkların çözümü sorunu, ortak zemin ve değerler oluşturulmama so­runu, savunma ve güvenlik sorunu, kararların hayata geçirilememesi ve yaptırım sorunu, Lig’in kendi kararlarıyla çelişme sorunu, Arap Lig’i zirvelerinde yaşanan sorunlar gibi başlıklar altında incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler: