Abstract:

Bir mimari yapı, sadece üstü örtülmüş duvarların hapsettiği mekândan ibaret değildir. Boşluğuna varıncaya kadar, hapsedilmiş mekân birtakım yollara başvurularak daha hareketli, daha zengin, daha yaşamı güzelleştirecek biçimlere ulaştırılabilir. Bununkayda değer örneklerinden biri de Geleneksel Tokat Evleri’ni oluşturan ev kapılarında karşımıza çıkmaktadır. Geçmişin zarif edası ve ince zevki Geleneksel Tokat Evleri’nin kapılarındaki tokmaklara yansımıştır. Ev sahibinin yaşam tarzını simgeleyecek biçimde tasarım edilerek kapılardaki yerlerini alan tokmaklar, eve gelen misafiri ev sahibinden önce karşılayan ona “hoş geldin” diyerek, süslemeleri ve görüntüsüyle sahibinin sosyal statüsü, medeni durumu ve mesleği hakkında bilgi veren nice ayrıntılarla doludur. Tokat’ta birbirinden ilginç formlarıyla kapıların gerdanlığı ve küpesini oluşturan tokmaklar, içerdikleri mesajlar kadar, yapılış amaçları ve sosyal yaşamdaki işlevleriyle de misafir ile ev sahibi arasında “iletişime” dayalı bir bağ kurmaktadır. Aynı zamanda estetik değerleri bakımından da tokmaklar, bir devrin sanat görüşünü ve yaşam tarzının kapı üzerinde sergilendiği ender eserlerden biridir. Tokattaki kapı tokmaklarının yapım hikâyesine bakıldığında eski Türklerdeki demir-demirci kültünden izlere de rastlanmaktadır. Demirin sağaltıcı özelliği, demircinin koruyucu yönü evlerin kapılarına tokmak olarak işlenmesine neden olmuştur. Ev sahibinin kaderiyle tokmağın kaderi eş değer tutulmuştur. Bu sebepledir ki; Tokatta zenginin kapı tokmağı ağırdır, kallavidir kapıya yakışır şekilde görkemlidir. Fakirin kapı tokmağı ise yalındır, mütevazidir ve boynu büküktür. Bu çalışmada, kapı tokmaklarının sosyal yaşamdaki işlevleri ve yapılış hikâyelerine ait hususlar 1999-2001 yılları arasında Tokat il merkezinde yürütülen etnografik alan araştırmaları sonucunda elde edilen veriler ışığında açıklanmaya çalışılmıştır.

Keywords: