Özet:

 Fethiye  which  taken  the  attention  with  its  natural  beauty,  historical  and  touristic  importance  is   also   well-­‐known   county   of   Mugla   Province   in   the   field   of   handicrafts.   In   the   area   flat-­‐weaving   comes   first   between   affordable   handicrafts.   The   aim   of   this   study   is   to   examine  supplies   used   weaving   of   yellow   prayer   rug   woven   in   Fethiye   region,   mainly   weaving  processing,   weaving   techniques,   colors,   motifs   and   pattern   properties   through   available  examples.   For   this   purpose,   villages   and   towns   still   made   the   sili   weaving   have   been  identified.   It   was   determined   that   yellow   prayer   rug   have   been   still   woven   including  particularly  the  center  of  Fethiye,  resort  of  Seki,  Kayadibi,  Arsa  and  Atlıdere  villages.  Yellow  prayer  rug  is  woven  in  this  area  both  for  everyday  use  and  for  dowry.  Yellow  prayer  rug  is  woven  with  the  technique  of  cross  sili.  Colors  often  used  in  these  weavings  are  especially  yellow  and  shades  of  yellow  and  red,  blue,  orange,  green,  black  and  white.  Cingilli,  cage,  frog  (hands  on  hips)  and  yoz  pıtrak  are  some  of  the  motifs  used  in  these  weavings.  Key  Words:  Flat  weaving,  sili,  prayer  rug,  Fethiye,  Muğla.  Doç.   Dr.,   Süleyman   Demirel   Üniversitesi,   Güzel   Sanatlar   Fakültesi,   Geleneksel   Türk   Sanatları   Bölümü,  Doğu  Kampüsü,  Merkezi  Derslikler,  Çünür-­‐Isparta,  e-­‐mail:   [email protected]    Doç.  Dr.,  Süleyman  Demirel  Üniversitesi,  Güzel  Sanatlar  Fakültesi,  Geleneksel  Türk  Sanatları  Bölümü,  Doğu  Kampüsü,  Merkezi  Derslikler,  Çünür-­‐Isparta,  e-­‐mail:    [email protected] 1.  GİRİŞ  Muğla  İline  bağlı  olan  Fethiye  ilçesi  doğa  güzellikleri,  zenginlikleri,  tarihi  ve    turistik    önemiyle     dikkati     çeken   bir   yöredir.   Yüzölçümü   2686,411   km  olan   ilçe   Muğla   ilinin  güneydoğusunda,  Teke  yarımadasının  batı  kesiminde,  Akdeniz  bölgesi  ile  Ege  bölgesini  ayıran  hattın   Akdeniz   bölgesi   içinde   kalan   tipik   bir   kıyı   kentidir.   Fethiye,   doğusunda   Antalya’nın  Korkuteli,  Elmalı  ve  Kaş  ilçeleri,  güney  ve  güneybatısında  Eşen  Çayı’nın  Akdeniz’e  döküldüğü  Çayağzı   ve   Akdeniz,   batısında   Köyceğiz,   Kapıdağ   Yarımadası   ve   Dalaman   İlçesi,   kuzeyinde  Burdur’un   Gölhisar   ve   Denizli’nin   Çameli   İlçeleriyle   çevrilidir   (Anonim   1983:5917,   Anonim  1990a:1702,  Anonim  1990b:1242,  Anonim  1991:362).  Geçmişte   Karya   -­‐   Likya   sınırında   bir   kıyı   kenti   olan   Fethiye’nin   o   devrilerdeki   ismi  Telmessosdur.   Bugünkü   Fethiye   yakınlarında   Telmesso’un   yıkıntılarına   rastlanmıştır.   MÖ  sırayla   Persler,   Likyalılar   ve   Karya’nın   egemenliğine   giren   Telmessos,   MÖ   333’de   Büyük  İskender’in,   ardından   Selevkos’un   üstünlüğünü   tanımıştır.   MÖ   III.   Yüzyılın   yarısından   sonra  Mısırlı   Lagos   Hanedanı’ının,   MÖ   188’den   sonra   Bergama’nın   yönetimine   girmiş,     Bergama  Krallığının  çöküşüyle  bağımsızlığını  ilan  Telmessos  Kahinler  Kenti  olmakla  ünlenmiştir.  Roma  İmparatorluğu’nun  işgaline  uğramış  ve  kentin  adı  bu  dönemde  “uzak  diyar”    anlamına  gelen  Meğri   (Makri)   ismiyle   anılmıştır.   1284’de   Menteşeoğulları’nın   eline   geçen   Meğri   1424’de  Osmanlı   topraklarına   katılmıştır.   Osmanlı     döneminde   halk   arasında   Beş     kaza     diye     anılan    Meğri     (Makri);     1874     yılında     Aydın   Vilayeti   Menteşe   Sancağına   bağlı   bir   kaza   olmuştur.  Cumhuriyetin    kurulmasıyla    beraber      Muğla    İline    bağlanan    ilçenin  ismi  1934  yılında;  1913  de  Şam’dan  havalanarak    bir    süre    sonra    Teberiye  yakınlarında  uçağı  düşürülerek  şehit  olan  ilk  pilotlarımızdan   Fethi   Bey’in   ismi   anısına     Fethiye   olarak   değiştirilmiştir   (Anonim  1983:5881,  Anonim  1990b:1242).  Adrese  Dayalı  Nüfus  Kayıt  sistemine  göre;  Fethiye  Merkez  nüfusu  84.053,  İlçeye  bağlı  12   Belde   ve   72   Köy   nüfusu   111.366   olmak   üzere   toplam   195.419   kişidir.   Nüfus   yoğunluğu  kilometre   kareye   72   kişidir   (Fethiye   Kaymakamlığı   kayıtları   esas   alınmıştır).   İlçede   tarımsal  üretin   önemlidir.   Köylerde   1980’li   yıllarda   kilim,   zili   gibi   düz   dokumacılık,   destar   ve   ipekli  dokumacılık   yaygın   bir   ekonomik   uğraş   olmuştur.   Muğla   ilinde   XVII.   Yüzyılda   başlayan  dokumacılık,   bakırcılık   saraçlık   gibi   el   sanatları,   ilin   tüm   yörelerinde   yaygındır.   Başlangıçta  halkın   kendi   gereksinimlerini   karşılamak   üzere   uğraştıkları   bu   el   sanatları   XIX.   Yüz   yıldan  başlayarak   bir   geçim   kaynağı   haline   dönüşmüştür   (Anonim   1983:5917,   5939).   Bu   el  sanatlarından  Fethiye’de  düz  dokumacılık  ve  Milas’da  halıcılık  günümüze  kadar  gelmiştir.  Namazlağı,   üstünde   namaz   kılınan   kilim,   post   gibi   yaygılardan   yapılmış   seccade,  olarak  tanımlanmaktadır.  Yörede  halk  ağzında  namazlaa  veya  namazlahi  olarak  anılmaktadır.  (Anonim  2009:3237,  3238).  Zili  sözcüğü,  farsça  zilü’den  gelmekte  olup  yer  kaplaması,  tüysüz  oda   keçesi   anlamında   kullanılan   bir   sözcüktür.   Küçüğüne   zilüçe   veya   zilice   denilmektedir  (Oğuz   2004:   340).   Fethiye   yöresi   düz   dokumalardan   kilim,   cicim   ve   zilileriyle   ünlüdür.  Fethiye’de   zili   dokumacılığı   ile   uğraşılan   köy   ve   beldeler,   ana   geçim   kaynağı   tarım   ve  hayvancılık   olan   Yörük   yerleşimleridir.   Zili   dokumalardan   sarı   namazlağı   Merkez   ilçe,   Seki  beldesi,  Kayadibi,  Arsa  ve  Atlıdere  köylerinde  dokunmaktadır.  Bu  çalışmanın  amacı  Fethiye  yöresi  zili  dokumalarından  sarı  namazlağının  dokunmasında  kullanılan  araç-­‐gereçler,  aşamalı  olarak  dokuma  işlemleri,  dokuma  tekniği,  renk,  motif  ve  desen  özelliklerinin  mevcut  örnekler  üzerinden   incelenmesi   ve   Fethiye   yöresi   düz   dokumaları   arsındaki   yerini   almasına   katkı  sağlanmasıdır.   Bu   amaçla   yörede   mevcut   sarı   namazlağı   dokumaları   içerisinden   desen  itibarıyla  farklı  özellik  taşıyan  dört  örnek  incelenmiştir.    2.  DOKUMADA  KULLANILAN  ARAÇ-­‐GEREÇLER  Yörede  düz  dokumacılıkta  kullanılan  araçlar;  ıstar  tezgâh  ve  kirkittir.  Fethiye  ilçesinde  ahşap   dikey   tezgâhlar   kullanılmakta   ve   yörede   tezgâha   kilim   ağacı   adı   verilmektedir.   Kilim  ağacını   meydana   getiren   parçalar;     çözgülerin   sarıldığı   ok   adı   verilen   alt   ve   üst   leventler,  çözgülerin  alt  ve  üst  kısma  ayrılmasını  sağlayan  gücü  sopası  (gücü  demiri),  çözgülerin  arasına  yerleştirilen  varan  gelen,  gücüye  sarılan  çapraz  çözgü  tellerinin  bir  hizada  durmasını  sağlayan  gücü  ağacı  ve  yan  ağaç  ya  da  dik  ağaç  denilen  iki  yan  ahşap  direktir.  Bu  tezgâhlar  sarma  tip  dokuma  tezgâhlarıdır.    Bir   diğer   araç   olan   kirkit;   dokuma   sırasında   çözgülerin   arasından,   dokumanın   enine  geçirilen  atkıları  döverek  sıkıştırmaya  yarayan  demirden  yapılmış  dişli  bir  alettir.    Fethiye’de  

Anahtar Kelimeler: