Özet:

Ouml;ZET İslam sonrası İranrsquo;da Moğol ouml;ncesi ve sonrası yapılan tarih yazım ccedil;alışmaları farklılıklar gouml;sterir. Bu douml;nemlerde İran tarih yazıcılığının gelişim ve değişim douml;nemlerini İslamiyetrsquo;in Farsccedil;a uuml;zerindeki etkisi ve İran coğrafyasında kurulan devletlerin kuuml;ltuuml;r anlayışları da etkilemiştir. İranrsquo;da Abbasiler devrinde fetihler durduğundan dolayı bilimsel faaliyetler hız kazanmıştır. Bu sebeple tarih yazıcılığı da Abbasi kuuml;ltuuml;rel gelişimi iccedil;inde şekillenmiştir. İran bouml;lgesindeki tarih yazıcılığını Moğol ouml;ncesi ve Moğol sonrası olarak ikiye ayırmak muuml;mkuuml;nduuml;r. Moğol ouml;ncesi douml;nemde tarih yazıcılığı Hindistan mektebi ağırlıklı ve eski kaynaklardan ouml;zetler aktaran, Arapccedil;a eserlerden taklit ve kopya şeklinde derlemelerden ibarettir. Bu eserler genellikle kritik eksikliği gouml;sterirler. Moğol douml;nemi sonrası ise bu coğrafyada İlhanlı-Moğol mektebi etkisi gouml;ruuml;luuml;rken Farsccedil;a ouml;n plana ccedil;ıkmaya başlamıştır. X. Asırda başlayan Farsccedil;a tarih yazımı, Irak coğrafyasının yanı sıra Orta Asya şehirlerine de girmeye başladı. Yazılan ilk Farsccedil;a tarih kitapları, Arapccedil;a tarih kitaplarının tercuuml;me veya muhtasarları şeklindeydi. Bu douml;nemde ilk ciddi ccedil;alışmayı yapan Samani vezir ve tarihccedil;isi Belamicirc;rsquo;nin Tabericirc; tarihinin Farsccedil;a tercuuml;mesinin ardından Gerdizicirc;, Beyhakicirc; gibi tarihccedil;iler Farsccedil;a kaleme alınmış orijinal tarih-coğrafya kitaplarıyla ansiklopedik eserler vuuml;cuda getirdiler. Yine bu douml;nemde Meliknacirc;me, Siyasetnacirc;me, Muuml;cmeluuml;rsquo;t- Tevarih gibi Farsccedil;a eserlerin yanı sıra şehir tarihccedil;iliğinde de ouml;nemli adımlar atıldı. Tarih-i Sistan ve İbn Funduk Beyhakicirc;rsquo;nin Tarih-i Beyhak adlı eserler bunlara ouml;rnek olarak gouml;sterilebilir. Yine bu douml;nemde yetişen Birunicirc;, Kaşanicirc;, Zahireddin Nişaburicirc;, Ravendicirc; , Kadı Beyzavicirc;, Nesevicirc;, İbnuuml;rsquo;l Esir, Cuuml;zcanicirc; ve İbn İsfediyar gibi muuml;ellifler ouml;nemli eserler vuuml;cuda getirdiler. Bu douml;nemin esas ouml;zelliği Farsccedil;a tarih yazımında yapılan ccedil;alışmaların tercuuml;me-i hal, şehir tarihccedil;iliği, hanedan tarihi alanında ilk ouml;rneklerin verilmiş olmasıdır. Yine bu douml;nemde duuml;nya tarihinin ilk ouml;nemli tarih denemesi, Reşiduuml;ddinrsquo;in Camiuuml;rsquo;t Tevacirc;rihrsquo;i ile oldu. Benaketicirc; ve Kazvinicirc; ise daha ccedil;ak destanicirc; tarzda eserler vuuml;cucirc;da getirdiler. XIV.yuuml;zyıl başlarına kadar İran, Irak, Tuuml;rkistan ve Anadolursquo;da tarihccedil;ilik İlhanlılar ve Timurluların himayesinde devam etti ve buuml;yuuml;k başarılara ulaştı. Bu douml;nemde Zekeriya Kazvinicirc;, Vassaf, Zekeriya Kazvinicirc;, Mirhond, Hondmir, Şerefeddin Yezdicirc;, Nizmuuml;ddin Şamicirc; Hafız Ebru gibi tarihccedil;iler buuml;yuuml;k eserler vuuml;cucirc;da getirdiler. Anahtar Kelimeler: İran, Ortaccedil;ağ Tarihccedil;iliği, İlhanlı, Mirhond, Hondmir nbsp; ABSTRACT Works of historiography after and before Mongolians in Persia after Islam were different. The phases of development and change in the periods were also affected by the Islamic impact on Persian and the approaches of states established in the Persian geography. The scientific activities in Persia accelerated in the reign of Abbasids. Thus, historiography was formed in the Abbasid cultural development. It is possible that historiography in the region of Persia was divided two period as after and before Mongol. Historiography before Mongol period concluded summaries of ancient sources derived from Indian school and anthologies of copies and imitations derived from Arabian sources. These books had generally lack of critical. Historiography before Mongol period, while it was being seen the impact of Ilhanid-Mongol school in that region, Persian started to bring in the foreground. The Persian Historiography started 10th century, and it came into Central Asian cities besides Mesopotamian region. The first Persian books were the translation and condensed of Arabic historical books. Belami, Samanid Vizier and historians, made the first serious work which was the translation of the Chronicle of Taberi in that time, after whom Gerdizi and Beyhaki formed original historical and geographical books, and encyclopedias. Again in that time, some books such as Melikname, Siyasetname, Muuml;cmelrsquo;uuml;t-Tevarih were formed, and there was also great giant in the city historiography, such as Tarih-i Sistan (Choronicle of Sistan), Tarih-i Beyhak (Chronicle of Beyhak) of Ibn Funduk Beyhaki. In addition to these, some authors such as Biruni, Kaşanicirc;, Zahireddin Nişaburicirc;, Ravendicirc;, Kadı Beyzavicirc;, Nesevicirc;, İbnuuml;rsquo;l Esir, Cuuml;zzanicirc; and İbn İsfendiyar grown up in that period, created important works. The essential importance of this period was the first examples of Persian Historiography given in the field of tercuuml;me-i hal (curriculum vitae), city historiography, and dynasty historiography. Reşidduuml;ddin wrote the first historical anthology in the world, Camiuuml;rsquo;t Tevacirc;rih. Benaketicirc; and Kazvinicirc; preferred epic works. Historiography continued under the patronage of Ilhanids and Timurids in Persia, Iraq, Turkestan and Anatolia, and it reached great success. In that period, great important works were created by Zekeriya Kazvinicirc;, Vassaf, Mirhond, Hondmir, Şerefedin Yezdicirc;, Nizmuuml;ddin Şamicirc;, Hafiz Ebru. Keywords: Persia, Medieval Historiography, Ilhanid, Mirhond, Hondmir

Anahtar Kelimeler: