Özet:

Meninski’nin Thesaurus isimli eseri, tarihî Türkçe araştırmaları için temel kaynaklardandır. Üç cildi Türkçe-Latince sözlük niteliğindeki Lexicon (1680) , bir cildi Türkçe-Arapça-Farsça-Latince kelimelerin dizini biçiminde düzenlenmiş Onomasticum (1687) ve Grammatica Turcica (1680) adlı gramer ile birlikte beş ciltlik bir takım teşkil eden olan eser önemli bir çeviri yazılı metin malzemesidir. Thesaurus XVII. yüzyılda yazılmış en güvenilir eser olma özelliği dolayısıyla çok başvurulmasına rağmen, ayrıntılı biçimde incelenmemiş; hem gramer, hem de sözlük kısımları yeterince değerlendirilmemiştir. Meninski, İstanbul’da bulunduğu uzun yıllarda, XVII. yüzyıl Türkçesi ’ni öncelikle konuşulan dil seviyesinde; zamanının eğitimli yöneticileri, sanat ve ilim adamlarıyla yakın ilişkide bulunmanın sonucu olarak da, yazılan ve okunan dil seviyesinde doğrudan duyarak ve okuyarak öğrenme imkânı bulmuştur. O’nun bu çalışmalarının sonucunda kaleme aldığı Grammatica Turcica (=Türkçe’nin Grameri) adlı gramer kitabı, bu yüzyıla ait bütün çeviri yazılı metinlerin yorumlanmasında tek ve en güvenilir kaynaktır. Bu incelemede Meninski’nin gramerinde yer alan bilgiler ışığında günlük konuşma dili ve edebiyat dili (okuma dili) seviyelerinde olmak üzere XVII. yüzyıl Türkçesi’nde /ı/ sesinin değeri, bu sesin değişikleri (=allaphonic variants) ele alınacak, böylece Meninski’nin Thesaurus’ta aktardığı bütün çeviri yazılı malzeme de kendi bilgileriyle değerlendirilmiş ve yorumlanmış olacaktır. Anahtar Kelimeler: Meninski, 17. Yüzyıl, İstanbul Türkçesi, /ı/ ünlüsü.

Anahtar Kelimeler: