Özet:

1923 yılında imzalanan Lozan Anlaşması ile birlikte gümrük vergileri 1916’daki haliyle kalıyordu. Bu durumun bütçede oluşturduğu boşluğun doldurulması için hükümetin bulduğu en iyi çözüm, serbestçe fiyat belirleyebileceği inhisarların (tekellerin) oluşturulmasıydı. Bu bağlamda ilk kurulan inhisarlardan biri kibrit inhisarı oldu. Açılan ihaleyi SOGALFOR (Societe General Allumettiere et Forestiere) isimli Belçika şirketi kazandı. Şirket yapılan sözleşme gereği üç yıl içinde yerli odun kullanarak Türkiye’nin kibrit ihtiyacını karşılayacak bir fabrika kurmayı taahhüt ediyordu. Türkiye Kibrit İnhisarı A.Ş. olarak kurulan Türkiye’nin ilk yabancı sermayeli kuruluşlarından olan şirket, fabrikasını hammaddeye yakın olduğu için Sinop’a kurmuştu. Fakat bu fabrika, inşaat zemininin uygun olmaması sebebiyle faaliyete geçtikten kısa bir süre sonra kullanılmaz duruma geldi. SOGALFOR yeni fabrika yapmak istemeyince anlaşma iptal edilerek inhisar farklı bir sözleşme ile ATIC (American-Turkish Investment Corporation) isimli bir şirkete verildi. Bu sözleşmede de fabrika kurma zorunluluğu bulunsa da kibrit üretimi için yerli odun kullanma zorunluluğu kaldırılmıştı. Bu sebeple ATIC kuracağı fabrikanın yerini daha ekonomik olacağı için İstanbul olarak belirledi. Böylece Cumhuriyet’in ilk yıllarında Sinop, Türkiye’nin belki de ilk sanayi şehri olma fırsatını kaybetti.  Abstract Customs duties remained the same as in 1916 by the Treaty of Lausanne, signed in 1923. To fill the cavity caused from this situation, the best solution found by the government was to constitute monopolies by which it could adjust the prices freely. In this context, the match monopoly was one of the first monopolies constituted. The tender was won by a Belgian company called Societe General Allumettiere et Forestiere. The company, with an agreement, was giving an undertaking to found a factory which would produce the matches that Turkey needs with the local wood in three years. The company named as Turkish Match Monopoly founded by one of the first foreign capital built its factory in Sinop as it was close to the raw materials. However, this factory became unusable as the construction ground was inconvenient. As SOGALFOR didn’t want to build a new factory, the monopoly was given to a company called ATIC (American-Turkish Investment Corporation) with a new agreement. There was an obligation to build a factory in this agreement too, but the stipulation to use local food had been abolished. For this reason, ATIC decided to build the factory in İstanbul as it would be more economical. So, in early years of the republic, Sinop has lost the opportunity to be the first industrial town.   Keywords: Turkey, Sinop, match monopoly, match factory.

Anahtar Kelimeler: