Özet:

Cami geleneksel dönemin bugün de varlığını koruyan; maddi ve manevi özellikleriyle binanın ötesinde anlamı haiz bir kurumudur. Çalışmada bu kurum iç ve dış tasnifiyle ele alınmıştır. Dış kısmı caminin mimarisi ve müştemilatı, iç kısmı ise işlevi olarak kurgulanmıştır. Cami mimarisi, işleviyle kıyaslandığında üzerinde daha çok çalışılan bir alan olduğu görülmektedir. Burada ise fiziksel yapının işlevle olan bağı öncelenmiş daha bütüncül bir yaklaşım benimsenmiştir. Mabedin işlevi doğal olarak mimari ve müştemilatıyla da ilgili görünmektedir. Bu bakımdan çalışmayı farklı kılan yönü kapsayıcılığıdır. Postmodern dönemde din tüketime konu edilmek istenmekte, değerler dizisinde meydana gelen değişiklikler geleneksel dönemin bugün de varlığını koruyan önemli bir kurumu olan Caminin işlevlerinde etkili olmaktadır. Özellikle bireycilik, sosyal ilişkilerin zayıflaması, özgürlük, sanallaşma, hızlı yaşam, kentleşme ve sekülerleşme gibi bugünün değerler dizisi mabedi birçok yönden etkilemektedir. Dine yönelik her imkânın ya da tehdidin camiyi de doğrudan etkileyeceği öngörülebilir. Bu kurumun sabiteleri olsa bile nasıl aile, eğitim, hukuk vb. kurumlar değişimler geçirdiyse bu değişimden dinin, konumuz çerçevesinde camilerin de etkilendiği görülebilmektedir. Geleneksel dönemde hayatın merkezinde cami yer almakta, merkezin hayatını da o şekillendirmekteydi. Bir yapı zinciri olarak özellikle külliyelerde cami, mektep, medrese, han, kervansaray, hamam, imaret gibi binalar tesis edilmişti. Yapının merkezinde cami yer alıyor, ihtiyaçlar doğrultusunda diğer yapılar inşa ediliyordu. Bu bakımdan cami çok fonksiyonlu, hayatın içinden bir yapı olarak varlık gösteriyordu. Modern dönemde ise şehirler bu değer dizisine göre oluşturulmadığı için mabet artık şehri oluşturan unsurlardan yalnız biri durumuna geldi. Görece işlevselliğini de kaybetti ve bu fonksiyonlarını başka kurumlara devretti. Caminin mahalle ve muhitle ilişkisi de zayıfladı. Kültür ve felsefe etrafında ele alınmasına karşın sosyal ve kültürel olarak toplumun nabzının attığı merkez olma durumunu koruyamadı. Formel eğitim kurumlarıyla karşılaştırıldığında eğitim kurumu işlevini üstlenemediği de iddia edilebilir. Fiziki olmasa da ruhen toplum cami ilişkisi de oluşturulamadı. Cami, zaman ve mekânla ilişkili bir ibadethaneden öteye götürülemedi. Dahası en önemli işlevi olan namaz konusunda da beklenen ilgiyi göremedi. Bunun çoklu sebepleri olsa da hayatın her alanını etkileyen modernleşmenin şemsiye bir nedenler kümesini barındırdığıyla yetinilebilir. Günümüzde caminin işlevinin azalması sorun alanı olarak belirlenmiştir. Burada, Postmodern dönem ve özelliklerini dikkate alması gereken Caminin ne gibi refleksler gösterebileceğinden hareket edilmiştir. Külliye ve yurtdışı camileri örneklerinden de yararlanarak müştemilat ve işlev önerilerine yer verilmiştir. Eğitim faaliyetleri; sosyal, kültürel, sanatsal ve sportif etkinliklerle genç, kadın, ihtiyar gibi her yaş ve cinsiyet grubuna uygun çalışmalarla caminin işlevinin artırılmasının mümkün olduğu sonucuna varılmıştır. İhtiyaç duyulan yerlerde dünün külliyesinin bugüne evrilmiş özellikleriyle bir binalar topluluğu kurgulanabilir. İmam hatip okulları ve / veya ilahiyat fakültesi bahçelerinde bu dönem öğrencilerinin istek ve ihtiyaçlarına yönelik pansiyon, spor merkezi, kütüphane gibi hizmetler sunabilecek camilerin varlığı anlamlı olacaktır. Caminin yıllık, aylık ve haftalık eğitim müfredatı; konu, yaş grupları gibi değişkenlerle geliştirilebilir. Sadece dini alanda değil toplumu ilgilendiren tüm alanlarda seminer, kurs ve eğitimlerin verilmesi düşünülebilir. Camilere kütüphane, ders çalışma odaları, etüt merkezleri gibi işlevler kazandırılmaya başlansa da ülke genelinde gereksinim duyulan yerlerde bu uygulama yaygınlaştırılabilir. İhtiyaç sahibi öğrenciler için butik pansiyonlar düşünülebilir. Dış kısmında ise taklit, ilkesiz yaklaşım gibi eleştirilerin dikkate alınması gerektiği, mimaride gelenekselden yararlanan, modern unsurları da dikkate alan sentez bir yaklaşıma ihtiyacın olduğu kanaatine ulaşılmıştır. Mevcut olumsuz örnekler dikkate alındığında tasarım, mimari ve mühendislik uygulamalarına ihtiyaç vardır. O takdirde ihtiyaçlar merkez alınarak istek ve beklentilere karşılık verebilecek, büyüklük, mimari özellik, ferahlık ve estetiğe sahip, kullanışlı cami ve müştemilatı yapılmalıdır. Bunların aidiyet hissi yaratmaları, kabullenilmeleri ve kullanılmaları da önem taşımaktadır. Çalışmada nitel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Doküman incelemesi ile veriler elde edilmiş ve verilerin içerik analizleri yapılmıştır. Karşılaştırma, yorum, varsayım ve değerlendirmelere gidilerek düşünce ve fikirler, eldeki veriler çerçevesinde yorumlanmaya çalışılmıştır. Somut önerilere yer verilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler: