Özet:

Bu araştırma, önemli bir dil bilgisi sorununu ele aldı. Bu sorun bir cahili şairinin şiirindeki dil bilgisi ölçümünün ihlalidir. O şair cahiliye döneminin aygırı ve dönemdeki şairlerin komutanı İmru’l-Kays’tır. Dil bilgisi ölçümünü ihlal etme fenomeni aldatıcı bir fenomendir, ancak dil bilgisi kitaplarının kıvrımlarında yaygındır. Neredeyse dil bilgisi kitaplarından biri bile dil bilgisi ölçümünün ihlalinin farklı yönlerinden yoksun değildir. Bu araştırmada İmruʾu’l-Kays'ın şiirlerinde meydana gelen en önemli ihlaller tespit edilmeye çalışılmıştır. Örneğin bir cer harfinin diğer bir cer harfine girmesi gibi harfin artırılması, haber cümlesindeki ait zamirin hazfı gibi bir harfin hazfı, mazi fiillerinde yeminin cevabında “قد” kelimesinin hazfedilmesi, izafet olmadan da tasniye “نون”larının hazfedilebilmesi, nida dışında da bazı isimlerin terhîm yapılabileceğini, muzari fiiliin “أنْ” harfiyle cezmedilmesi, muzari fiilinin atıf harfi “فاء”dan sonra gizli olan “en” harfine atıf edilmesi, mecrur ismin yanında yer aldığında merfu veya mensup olan sıfatın mecrur okunabilmesi gibi. Araştırmada ayrıca İmruʾu’l-Kays'ın şiirlerinde zikrettiği bu şaz üslup karşısında nahiv alimlerinin görüşleri de serdedilmiştir. Nahiv alimleri bu konuda üç gruba ayrılmıştır. Birinci grup bu tür üslubun Kur’an, hadis ve Arap dilinde örneklerinin bulunduğunu delil göstererek onu savunmuştur. İkinci grup bu tür üslupların şaz olduğunu ve dolayısıyla örnek gösterilmeyeceği öne sürmüştür. Üçüncü gruba göre İmruʾu’l-Kays'ın şiirlerindeki bu üslupların çoğu, şiirsel zorunluluk sebebiyle geldiğini ve sadece şiir özelinde olduğunu ve nesirlerde kullanılmasının mümkün olmadığını söylemişlerdir. Bazı şiirlerini nahiv kurallarına aykırı olarak inşa eden şairlerden biri olan İmruʾu’l-Kays bunu şiirinin zafiyeti veya Arap dili ve fesahatindeki bilgisizliğinden değil, şiirsel gerklilikten veya şaz olan Arap lehçelerindeb birini simüle etmek için yapmaktadır. Ancak kullandığı bu şaz üslup şiirlerinde fazla yer almamaktadır. Şiirlerinin çoğu nahiv alimlerinin örnek gösterdikleri dil kurallarına uygundur. Şiirlerindeki kurallardan çıkması dil kurallarına isyanından değil, şiirsel gerekliliğinden idi. Gramerciler, çağının diğer şairlerinde ya da kendisinden sonraki çağlarda onu takip eden şairler arasında benzer örneklere rastlamakla birlikte, bunu kabul edilebilir bir ihlal olarak değerlendirdiler. Zira şiirdeki amaçlanan anlam, sanatsal ve estetik amaçlara ulaşmak için bilinen ve kullanımda sabit olandan ayrılmayı gerektirebilir. Bu sebeple, ölçümün zahiri anlamından her ayrılmayı eleştiren bazı gramercilerin yaptığı gibi, kelimeye yapıdan ayrı bakmamalıyız.

Anahtar Kelimeler: