Özet:

Rus tümgeneral, jeodezist, istihbaratçı ve “Küçük Asya”nın ilk kâşifi sayılan Mihail Pavloviç Vronçenko, Osmanlı-Rus savaşı (1829-30) esnasında Rus ordusunun 6. Piyade Kolordusu’nda görev almıştır. Hünkâr İskelesi Antlaşması’ndan sonra ise 1834-1836 yılları arasında Çar I. Nikola’nın talimatı üzerine diplomatik koruma altında istihbarat yapmak ve istatistik veriler toplamak üzere at sırtında 11 bin kilometreyi bulan İzmir’den Anadolu’ya dört askeri-coğrafi keşif seferi gerçekleştirmiştir. Bu veriler bölgenin coğrafi özellikleri, dağları, nehirleri, bitki örtüsü, hayvanları, madenleri, demografisi, etnik ve kültürel yapısının yanı sıra ticaret hayatına dair bilgiler içermektedir. Bu minvalde, Rus istihbaratçısının en fazla üzerinde durduğu bölge İzmir ve çevresini oluşturmaktadır. İzmir’in askeri savunma potansiyelinden ticaret hacmine, mimari yapısından etnik yapısına kadar önemli veriler Rus subayının çalışmasında öncelikli yere sahiptir. Adeta olası bir Rus işgaline ön hazırlık niteliğindeki bu bilgiler çalışmamızda yer alırken, bilhassa 19. yüzyılın ikinci çeyreğinde İzmir’deki ticaret ağına değinilecektir. İzmir’e Anadolu’dan gelen ürünlerin miktar ve fiyatları; İzmir’den yurtdışına ihraç edilen ürünlerin cinsi, miktar ve fiyatları; toplam ticaret hacmindeki payları gibi iktisat tarihini ilgilendiren önemli verilerde çalışmanın konusunu oluşturacaktır. Bir Rus ajanın istatistiklerine dayanan bu veriler İzmir ve civarının başta iktisadi olmak üzere, askeri, mimari, etnik ve kültürel yönlerine ışık tutacaktır.

Anahtar Kelimeler: