Özet:

Metropolis akropolisinin kuzey yamacındaki kayalık bölümün hemen önünde bulunan Zeus Krezi­mos kutsal alanı, antik kentte yeri keşfedilen ilk kült merkezi olarak kabul edilmektedir. Kesin yeri henüz bilinmemesine karşın akropoliste olduğu düşünülen kentin tanrısı Ares’e ait kült merkezi ise bu durumda istisnai bir durum teşkil etmektedir. Ares’ten daha eski olan tek kült merkezi ise kente adını veren Ana Tanrıça’nın kutsal mağaralarıdır. Kentin 5 km dışında, Uyuzdere mevkiinde yer alan bu kutsal mağaralarda Ana Tanrıça’ya tapım Hıristiyanlık Dönemi’ne kadar sürmüştür. 2015 yılında keşfedilen Zeus Krezimos kutsal alanındaki kazılarda stylobat (sütun taşıyıcı) bloklarının takip edilmesi sırasında bazıları yazıtlı olan sütunlar, bir sunak parçası ve bir heykel kaidesinin tespit edilmesi heyecan yaratmıştır. Sütunların taşıyıcı özelliklere sahip olup olmadığı henüz kesinlik kazanmamıştır. Avluyu çevreleyen sütun tamburlarında yer alan yazıtlı bölümler avluya bakacak şekilde düzenlenmiştir. Stylobat yüzeyine dikilen sütunların alt çapı yer yer dışarı taşmaktadır ve bu durum ikinci kullanım olma ihtimalini akla getirmektedir. Avlu yerel kireç taşı plakalarla kaplıdır. Bu alanda gerçekleştirilen bir sondaj çalışması sonucunda tabanın moloz taş ve mermer parçalarıyla doldurulduğu anlaşılmıştır. Ayrıca sütunların arkasında yer alan, kutsal alanının kuzey ve doğu bölümlerinde kült törenlerinde kullanılmış olabileceği düşünülen odalar ortaya çıkarılmıştır. Bununla beraber ana kayanın belirli bir bölümünün düzenli bir şekilde kesilerek mimari yapılanmayla iç içe geçmesi Metropolis’te şimdiye kadar karşılaşılmayan bir inşa tekniği olarak dikkat çekmektedir. Me­kânın Geç Antik Dönem’de düzenleme geçirdiğini gösteren mozaik taban, ince horasan harcıyla sıvanmış bir hazne veya su kanalı, küçük mekânlar ve Hıristiyan mezarları dikkat çekicidir. Yazıtlar üzerinde yapılan çalışmalar sonucunda, bu alanın Metropolis’te daha önceden varlığı bilinen fakat yeri bilinmeyen Zeus Krezimos’a adanmış bir kült (tapınım) alanı olduğu anlaşılmıştır. Bu kültle beraber Metropolis’te tapım gören Hera ve Ares kültlerinin de yazıtlar aracılığıyla bilinmesine karşın şimdiye kadar hiçbirinin kentteki kesin yerlerinin saptanamamış olması bakımından Zeus Krezimos kült alanının bulunması, Metropolis’te bir kült alanın kesin yerinin ilk kez keşfi açısından büyük öneme sahiptir. Kutsal alanın büyük bir kayalık alanın hemen önünde ve kayaya entegre bir şekilde yapılması Anadolu’da erken çağlardan beri bilinen tanrı ve tanrıçalara dağlarda ve kayalık yüksek alanlarda tapınma geleneğinin bir devamı olarak Metropolis’te de kendini göstermektedir. Yazıtlar üzerinde yapılan çalışmalarda bu kültün su ile ilgili bir bağının olduğu kültte görevli memurlardan birinin Yunanca hydrobaphos sıfatından anlaşılmaktadır. Bu da bize kaya ve kayadan çıkan kaynak suyuyla ilişkili bir törensel ayin konusunda ipuçları sunmaktadır. Bugün kayalık alanda herhangi bir su kaynağına rastlanmasa da kültün aktif olduğu çağlarda böyle bir su kaynağının kayalık alandan çıktığı düşünülmektedir. Bu açıdan Zeus Krezimos epitetli kültün su, bereket ve bollukla ilişkili yerel bir kült olduğu düşünülmektedir. Kelime kökü açısından Krezimos epitetinin anlamı tam olarak anlaşılamamış olmakla birlikte Tegea, Sparta ve Argos sınırında yer alan Antik Kresion (Κρήσιον) Dağı ile ilişkilendirilebilir. Krezimos belki de Metropolis’e özgü yerel anlam taşıyan bir sıfattır. Latince kelime kökeni bakımından “crescere” yani bitkilerin ve yeşilliğin büyümesi anlamına gelen bir sıfat ile benzerlik taşıdığından, Metropolis’e bereket ve bolluk getiren koruyucu Zeus şeklinde açıklanma­ya çalışılmaktadır. Anadolu’da Zeus’un bereket ile bağlantılı olan benzer kültlerine rastlanması bu düşünceyi desteklemektedir. Zeus Krezimos kültünün Metropolis’e özgü olduğu yazıtlarla da desteklenmektedir. Kutsal alanda bulunan yazıtlı sütun tamburlarında burada görevli rahip ve rahibelerin isim listeleri yer almakta ve bu isimlerin birbiriyle akrabalık ilişkisi içerisinde olan kişilerden oluştuğu anlaşılmaktadır. Geçmiş yıllarda gerçekleştirilen çalışmalarda kentte varlığı bilinen Ares kültü ile ilişkili yazıtlı sütun tamburları bulunmuş, bu tamburlar üzerinde tıpkı Zeus Krezimos kutsal alanında olduğu gibi kült alanında görevli personelin isim listelerine yer verilmiştir. Zeus Krezimos kültü hiyerarşik olarak Ares kültünün gerisinde kalsa da her iki kutsal alanda görevli personelin isimlerine bakıldığında aynı aileye mensup kişiler oldukları ve bu durumu uzun süre kararlı bir şekilde sürdürdükleri anlaşılmaktadır. Aile bireyleri aile içerisindeki pozisyonlarını kültte de uygulamışlardır. Bu pozisyonlara göre bazıları rahip bazıları da daha sık biçimde “Odrogos” olarak görülür. Ailedeki kadınlar rahibe, hydrobaphos veya hizmetli olarak görevlendirilmişlerdir. “Hermas” epitetli görevlilerin de dini ritüel esnasında rahip olarak görev yaptığı düşünülmektedir. Yazıtların Türkçe Çevirileri: a. (1. Liste) Büyük Zeus Krezimos rahibi: Apollonius’un oğlu, Metrodoros’un torunu, Tertullianus. Rahibe: Rahibin annesi, Perigenis. Tertullianus’un kızı, Hydrobaphos, Moskhion. Hermas: Oikeios’un oğlu, Gaius. Memur(e): Synesis. Memurlar: Dionysios’un oğlu Oikeios, Demetrios, Titus Flavius Tatianos. Odrogos: Aleksandros. (2. Liste) Büyük (Zeus Krezimos) rahibi: Aleksimakhos’un torunu, Eilamoas’un oğlu, Menekration. Rahibe: Attalos’un kızı, (sc. rahibin) annesi, Attalis. Hermas: - - b. Büyük Zeus Krezimos rahibi: Artemidoros’un torunu, III. Attalos’un oğlu, Attalos. Rahibe: Rahibin annesi, Stratonike. Hermas: Claudius Nikephoros. Hydrobaphos, Paula. Memur(e): Rahibin yeğeni, Herais. Memurlar: Aleksandros, Rhodanthos, Trophimos, Artemas. Odrogos: Alexandros. c. Büyük (Zeus Krezimos) rahibi: - - , Ilamoas’ın oğlu, A-[ - - d. (Z. 4) - - Hydro]baphos - - (Z. 6) [Memur]lar: - - Alekssandro - - - Paramono - - - e. - - (Z. 3) Hermas: - - Hydro[baphos: Ap]phion. Memur(e): [ - - ] ia, Menogenes’in kızı. [Memur:] Onesimos III. Da-[ - - Od]rogos: Aleksandros. f. [Büyük Zeus Krezimos Tiberius Claudius rahibi]: [-’nın oğlu, Thallos; Rahibe -] [rahibin annesi, ais. Her]mas: [- - ’in oğlu], Artemas. Hydrobaphos [ - - -]. Mermur(e): Claudia Aleks[andra? - - Memur]lar: Tiberius Claudius Aleks[andros, rahibin oğlu (?) - - -]trios [ - - - . g. Büyük (Zeus Krezimos) rahibi: Eukrates’in torunu, Timagenes’in oğlu, Ti]magenes. [Rahibe]: (Ra­hip)[’in annesi, Polla. Her]mas: Apollonios III. Hydrobaphos Straton[is, Me]mure: Tykhe, Memur[lar: Ruf[us …]’un oğlu, Pri]migenes. h. Büyük. i. Büyük Zeus Krezimos rahibi: Agathopus’un oğlu, Tatianos. Hermas: Rahibin kardeşi, - -panos. Rahibe; Rahibin annesi, -a, Elpis. Hydrobaphos: Rahibin yeğeni, Memurlar ?: Menestheus’un oğlu … n. Büyük Zeus Krezimos rahibi ?, Menekrates’in oğlu; Rahibe Euemeria, Hydrobaphos …. Memurlar …. Hermes …; Odrogos, Aleksandros. p. Odr]ogo[s s. Büyük (Zeus Krezimos) rahibi Epiktetos’un oğlu, Metrodoros, Aleksandros. Rahibe: Rahibin annesi, Paranomos’un eşi, Thallusa. Hermas, Soteros. Hydrobaphos, Maxima. Memurlar: Asiatike ve Athenagoras. Odrogos, Aleksandros. t. Büyük Zeus rahibi Abaskantos II. Rahibe: Rahibin annesi, Myrtos. Hermas, Soter. Hydrobaphos, Rahibin kız kardeşi, Myrtos. Memur(e): Kharitos. Memurlar: Glykon, Apellas, Zotikos. Odrogos, Aleksandros. u. Büyük Zeus (Krezimos) için Zotas’ın oğlu, Diopompos, Arkhelaos rahip olarak bunu diktirdi.

Anahtar Kelimeler: