Özet:

Problem Durumu: Türkiye’deki psikolojik danışman eğitiminin niteliğinin artırılması için lisans düzeyindeki psikolojik danışma ve rehberlik eğitim programlarının içerisine etkili süpervizyon uygulamalarının dâhil edilmesinin gerekliliği yaklaşık 15 yıllık bir süredir tartışılagelmektedir. Öte yandan eğitim programlarının standart bir uygulama deneyimi sunamaması, psikolojik danışman adaylarının farklı niteliklerde ve yeterlilikte yetişmesine yol açmaktadır. Bu durum aynı zamanda eğitim programları arasında, üzerinde uzlaşılan standart bir uygulama ve süpervizyon alt yapısının kurulmasını güçleştirmektedir. Psikolojik danışman adaylarının, danışanlarına özgü ihtiyaçları ve uygun yaklaşımları belirleyebilmelerine ve süreç becerilerini geliştirmelerine destek olmak, uygulamaya dayalı derslerin süpervizyon eşliğinde yürütülmesi ile mümkündür. Özellikle psikolojik danışman adaylarının süreç boyunca bireysel gelişimlerini yakından takip edebilme imkânı sağlayan, bireyle psikolojik danışma uygulamaları dersleri kapsamında yapılacak psikolojik danışma oturumlarına dönük süpervizyonun yapılandırılması gerekmektedir. Söz konusu yapılandırma, kullanılacak süpervizyon yöntemlerini, psikolojik danışman adaylarının ihtiyaçlarına ve programın özelliklerine göre biçimlendirmeyi kapsamaktadır. Amaçlı şekilde seçilecek olan yöntemler psikolojik danışman adaylarının gelişimsel ihtiyaçlarına uygun olarak kullanıldığında özyeterlik algısını güçlendirme üzerinde olumlu bir etkiye sahiptir. Süpervizyon yöntemleri bireysel, üçlü ve grup olmak üzere farklı formatlarda kullanılabilmektedir. Özellikle Türkiye’de lisans eğitimi ile psikolojik danışman yetiştiren bir eğitim sistemine sahip olunduğu göz önünde bulundurulduğunda, hem öğrenci mevcutlarının fazlalığı ile baş etmek hem de nitelikli süpervizyon vermek adına grup süpervizyonu formatları arasında yer alan yapılandırılmış akran grup süpervizyonu oldukça etkili bir yöntem olarak ön plana çıkmaktadır. Yapılandırılmış akran grup süpervizyonu süreci, psikolojik danışman adaylarının temel becerilerini ve kavramsallaştırma yeteneklerini geliştirmeye yönelik bir yöntem olmakla birlikte adayların sürece katılımlarını artıran, yapıcı geri bildirim vermelerine ve kendilerini gözlemlemelerine olanak tanıyan bir süreçtir. Yöntemin söz konusu güçlü yanları dikkate alındığında, Türkiye’deki uygulanabilirliği ve psikolojik danışman adaylarının gelişimlerine etkisi ile ilgili çalışmalara ihtiyaç duyulmaktadır. Araştırmanın Amacı: Bu çalışmada, lisans düzeyindeki psikolojik danışman adaylarının yapılandırılmış akran grup süpervizyonu formatına ilişkin görüşlerinin ve bu süpervizyon formatının, adayların psikolojik danışma özyeterlik düzeyleri üzerindeki etkisinin incelenmesi amaçlanmıştır. Araştırmanın Yöntemi: Karma araştırma modellerinden keşfedici ardışık desenin kullanıldığı bu çalışmada önce nitel veriler, ardından nicel veriler elde edilmiştir. Araştırmanın nitel bölümünde katılımcıların söz konusu süpervizyon formatına ilişkin görüşleri alınmış; nicel bölümünde ise, yarı deneysel araştırma deseni kullanılarak psikolojik danışman adaylarının özyeterlik düzeylerinin süpervizyon süreci boyunca gelişimi incelenmiştir. Araştırmaya Ankara’daki bir devlet üniversitesinde öğrenim gören psikolojik danışman adayları katılmıştır. Araştırmanın nitel bölümüne 2011-2012, 2012-2013, 2013-2014 Eğitim ve Öğretim yıllarında bireysel psikolojik danışma uygulaması dersini alan 16 öğrenci; nicel bölümüne ise 2014-2015 Eğitim ve Öğretim yılında aynı dersi alan toplam 21 öğrenci katılmıştır. Araştırmanın nitel bölümünde demografik bilgi formu ile birlikte altı açık uçlu sorunun yer aldığı soru formu kullanılmıştır. Soru formunda; akranlardan süpervizyon almanın katkıları, yapılandırılmış akran grup süpervizyonunda edinilen farkındalıklar ve kazanımlar,  yapılandırılmış akran grup süpervizyonunda rollere girerek dönüt verme ve alma, yapılandırılmış akran grup süpervizyonunun bireysel süpervizyona göre güçlü yönleri, yöntemin yetersiz ve geliştirilmesi gereken yönleri ile bu yöntemin psikolojik danışman eğitiminde kullanılmasına yönelik katılımcı görüşlerini değerlendirmeye yönelik sorulara yer verilmiştir. Araştırmanın nicel bölümünde ise psikolojik danışman adaylarının yapılandırılmış akran grup süpervizyonu süresince özyeterlik düzeylerindeki değişimi ölçmek üzere Psikolojik Danışma Özyeterlik Ölçeği kullanılmıştır. Ölçme aracı yardım becerileri özyeterliği, oturum yönetmeye ilişkin özyeterlik ve psikolojik danışma sürecindeki zorluklara ilişkin özyeterlik olarak adlandırılan üç faktörlü bir yapıya sahiptir. Toplam 41 maddeden oluşan ölçme aracı 10’lu derecelendirme üzerinden yanıtlanmaktadır. Ölçme aracından alınan yüksek puanlar yüksek özyeterlik algısına işaret etmektedir. Nitel verilerin analizi, içerik analizi yöntemi kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Elde edilen bulgular tema ve kategoriler altında sunulmuştur. Psikolojik danışman adaylarının özyeterlik düzeylerinin yapılandırılmış akran grup süpervizyonu süresince değişimini ölçmek amacıyla, yapılandırılmış akran grup süpervizyonu süresince üç aşamalı ölçüm elde edilmiştir. Elde edilen veriler, HLM7 paket programı kullanılarak doğrusal gelişimsel model ile analiz edilmiştir. Araştırmanın Bulguları: Araştırmanın nitel bulgularına göre, psikolojik danışman adaylarının yapılandırılmış akran süpervizyonuna ilişkin görüşleri dört tema altında toplanmıştır. Bu temalar; 1) modelin katkıları, 2) bireysel süpervizyona göre modelin güçlü yanları, 3) modelin geliştirilmesi gereken yanları ve 4) modelin lisans düzeyindeki psikolojik danışman adayları ile kullanımıdır. Modelin katkıları temasındaki öne çıkan kategoriler arasında psikolojik danışmaya ilişkin becerileri ve öz farkındalığı artırma, farklı bakış açılarından bakabilme, destekleyici, yapıcı, yönlendirici ve benlik algısını geliştirici bir ortam sağlama, farklı vakalar üzerinde çalışabilme ve deneyim elde edebilme yer almaktadır. Bireysel süpervizyona göre modelin güçlü yanları temasında, farklı perspektiflerden bakabilme ve farklı vakalar üzerinde çalışabilme ile akranlar arası benzer deneyimlerden geçme ve normalleştirme kategorileri öne çıkmaktadır. Modelin geliştirilmesi gereken yanları teması, modele ilişkin öneriler ve modelin uygulama koşullarına ilişkin konular kategorilerini içermekte ve bu kategoriler içerisinde süpervizyondaki roller, geri bildirim verme, süre ve mekâna ilişkin çeşitli alt kategoriler yer almaktadır. Son olarak, modelin lisans düzeyindeki psikolojik danışman adayları ile kullanımında, tüm katılımcıların ortak olarak ifade ettiği kesinlikle kullanılması gerektiğini kapsayan tek bir kategori yer almaktadır.  Nicel bölüme ilişkin bulgular ise yapılandırılmış akran grup süpervizyonunun psikolojik danışman adaylarının psikolojik danışmaya ilişkin özyeterliklerini olumlu yönde etkilediğine işaret etmektedir. Doğrusal gelişimsel model çerçevesinde elde edilen bulgulara göre, katılımcılara ait özyeterlik başlangıç güvenirlik katsayıları, hem başlangıç aşaması hem de gelişim oranlarındaki bireysel farklılıklar açısından veri setinde anlamlı bir farklılığın olduğuna işaret etmektedir. Değişimin başlangıç aşaması ile olan ilişkisi (-.878) incelendiğinde, yapılandırılmış akran grup süpervizyonu süreci başlamadan önce psikolojik danışma özyeterlik düzeyleri düşük olan öğrencilerin ilerlemeleri, psikolojik danışma özyeterlik düzeyleri başlangıçta daha yüksek düzeyde olanlardan daha fazladır. Araştırmanın Sonuçları ve Önerileri: Araştırmanın sonuçları yapılandırılmış akran grup süpervizyonunun uygulamada pratik ve lisans düzeyindeki psikolojik danışman eğitimi için faydalı olduğunu ortaya koymakta ve tüm katılımcılar, yöntemin lisans düzeyinde uygulanabilir olduğunu ifade etmişlerdir. Aynı zamanda yapılandırılmış akran grup süpervizyonu süreci psikolojik danışman adaylarının psikolojik danışma özyeterlik algılarını olumlu bir şekilde etkilemiş ve her bir ölçümde öğrencilerin psikolojik danışma özyeterlik düzeyleri artış göstermiştir. Türkiye’deki psikolojik danışman eğitimi programlarındaki öğrenci sayılarının yüksekliğine rağmen etkili, kullanışlı ve öğrencilerin özyeterliklerini geliştirmeye dönük katkı sağlayan bu yöntemin kullanımının yaygınlaştırılması için süpervizör eğitimlerinin gerçekleştirilmesi önemli bir adım olacaktır.

Anahtar Kelimeler: