Abstract:

Öz Nahiv ilminin konularını “âmiller”e göre işleyen iki meşhur risâle vardır: Abdülkâhir el-Cürcânî’nin (ö. 471/1078) el-‘Avâmilü’l-mie’si (‘Avâmil-i ‘Atîk) ve Birgivî’nin (ö. 981/1573) el-‘Avâmil’i (‘Avâmil-i Cedîd). Her iki risâle üzerine de pek çok çalışma yapılmıştır. Birgivî’nin ‘Avâmil’i üzerine yapılan çalışmalardan biri de Veliyyüddîn b. Halîl el-Bükâî (ö. 1184/1770) tarafından yazılan Zübdetü’l-kavâ‘id [ve] ‘ukdetü’l- fevâ’id ( زبدة القواعد ]و[عقدة الفوائد ) adlı şerhtir. Bükâî, Kazasker Abdurrahman Efendi Câmii’nde imamlık, Vâlide Câmiinde (Yeni Câmi) kürsü şeyhliği yapmış; son olarak tayin edildiği ordu şeyhliği göreviyle, 1182/1768’de başlayan Osmanlı-Rus savaşına katılmış ve sefer esnasında bulunduğu Romanya’nın Babadağı kasabasında vefat etmiştir (10 Muharrem 1184/6 Mayıs 1770 Pazar). Velûd bir müellif olan Bükâî, tespit edebildiğimiz kadarıyla, tefsir; hadis, siyer ve şemâil; akâid ve kelâm; fıkıh; İslâm tarihi, vaaz ve irşâd; ve Arap dili alanlarında, çoğu risâle ebadında, Türkçe ve Arapça 18 eser kaleme almıştır. Bükâî’nin ‘Avâmil şerhi, adında “‘avâmil” kelimesinin geçmemesi ve nüshalarının az bulunması sebebiyle olsa gerek, ‘Avâmil üzerine yapılan çalışmaları listeleyen araştırmalarda yer almamaktadır. Ancak müellifinin muhtasar, müfîd ve öğrenciyi başka kitaplardan müstağnî kılacak bir eser olmasını hedeflediği bu şerh, “birtakım sarf, nahiv, belâgat, mantık ve furûk” ile “âmil olmayan edâtlar”a dair ilâve edilen iki bölüm ve bazı konuların Türkçe manzûmelerle anlatılması gibi özellikleriyle diğer şerhlerden farklılık arz etmektedir. Çalışmamızda, şimdilik dört nüshasını tespit edebildiğimiz bu eser, müellifi ve eserleri tanıtıldıktan sonra, çeşitli yönleriyle tahlil edilecektir. Anahtar Kelimeler: Bükâî, Birgivî, Avâmil, Ordu Şeyhi, Kürsü Şeyhi.

Keywords: